Waaka, Uwish cintachikuy

Kay hatun pishta SANTIAGO niśhanćhuumi lulapaakunchik.

Ishkay ćhunka tawa muyunmi, wawiikunawan wankayu malkakta walalla lipaakunchik, hayćhuumi lima lima, sumaq sunchu waytakunakta chaypitapis kukakta, cintakta, viilakta, frutakunakta, hurakta lantipakuu miisa viilayta lulananchikpaq.

Qanyaśh muyunmi yanupaakunchik, akaśh śhaatakta, kuchi ankayta, aswaktapis. Aspilpuyaptinñam lliw aylluukuna wasiiman ćhaqapaakamun mikupaakunanpaq

Mikuyta pawalqulñam hatun miisa viilayta qallaykaapakunchik lulayta kuka kintukta aklaykul, rragukta upyaśhtin, imaymana limaśhtin, asilkul asilkul.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            Waaka, Uwish cintachikuy

KAY HATUN PHISTACHU LULAPAKUNCHIK.

Kay hatun pishta SANTIAGO niśhanchuumi lulapaakunchik.

Iskay ´chunka tawa muyun´chumi walalla Huankayu malkata chulikunawan lipakunchik lantikunapa, mesa velayta lulananchikpaq.

Ishkay ćhunka tawa muyunmi, wawiikunawan wankayu malkakta walalla lipaakunchik, hayćhuumi lima lima, sumaq sunchu waytakunakta chaypitapis kukakta, cintakta, viilakta, frutakunakta, hurakta lantipakuu miisa viilayta lulananchikpaq.

Lantipakunchik: lima limata, sumaq sunchuta,kukata, cintakta, velakta, frutakunakta, horakta ( aswakta lulanapaq).

Anyash muyunmi yanupakuu: aka´sh atakta, kuchi ankayta, aswakta. A´shpipullaptinñam lliw ayllukuna wasiman ´chapakamun mikupakunanpaq.

Qanyaśh muyunmi yanupaakunchik, akaśh śhaatakta, kuchi ankayta, aswaktapis. Aspilpuyaptinñam lliw aylluukuna wasiiman ćhaqapaakamun mikupaakunanpaq

 

Mikuyta pawlun hatun mesa velayta lulapakunchik, kokakintuktam akllan´chik, upyastin limapakunchik ashikuykunata.

Mikuyta pawalqulñam hatun miisa viilayta qallaykaapakunchik lulayta kuka kintukta aklaykul, rragukta upyaśhtin, imaymana limaśhtin, asilkul asilkul.

 

 

 

Chaupi tutaktam ´chaykuyaptinchik llapallaña´shinka´sha kayan, chaypiñam tuki´shata takipakunchik paseanapa.

Ćhawpi tuta ćhaqayamuptinmi llapanña shinkaśhaña kayalkan, chaypita tukillakta takiykul, lliw aylluukunawan yalupaakunchik pasyapaakunanchikpaq.

Tawa ahikyay pacham luci, lucita lulapakunchik, hay´chumi miski mondongokta mikupakunchik ku´shi´sha.

Tawa achikyay pachañam paaśhawan, ninawan lucy lucykta lulapaakunchik.

 

Chaupi tutaktam ´chaykuyaptinchik llapallaña´shinka´sha kayan, chaypiñam tuki´shata takipakunchik paseanapa.

Ćhawpi tuta ćhaqayamuptinmi llapanña shinkaśhaña kayalkan, chaypita tukillakta takiykul, lliw aylluukunawan yalupaakunchik pasyapaakunanchikpaq.

Tawa ahikyay pacham luci, lucita lulapakunchik, hay´chumi miski mondongokta mikupakunchik ku´shi´sha.

 

Tawa achikyay pachañam paaśhawan, ninawan lucy lucykta lulapaakunchik.

“Huñulla, hawka kawsayćhu, wiñalina wata”

 

 

Chupaca, Ishkay ćhunka kimsa muyun uywa killa ishkay walanka ishkay ćhunka kimsa watayuq

 

OFICIO Nº xxxx – 2023-DG.

 

Tayta

Luis Bastidas Vásquez

Hatun kamachikuq Municipalidad Provincial de Chupaca niśhanpi

 

                                       

                                           Mañakuy: Imaymana ćhaklakunaćhu llamkana lulaykuna.

                                ------------------------------------------------------------------------

 

Ancha kuyakuq śhunquuwanmi napaykuk, yaćhaywasi “19 de abril” niśhanpi śhutinćhuumi llampu śhunquykita mañaykapaakuk Imaymana ćhaklakunaćhu llamkana lulaykunakta, chaymi kapaakun:

 

·            02 picos                     (Ishkay pikukta)

·            03 lampas                  (Kimsa lampakta)

·            05 alachu / allachu  (pichqa alachukta)

·            02 rastrillos                (Ishkay rastrillukta)

(Ishkay allpa pampachayta)

·            03 carretillas             (Kimsa Karriitillaktapis)

 

Haykunawanmi “Huerto escolar” niśhanta tukishllakta allichapaakuśhqun.

 

Haykunakta mañaykulmi allin llampu śhunquykiman aśhuykuu wala śhalun qumanaykipaq.

 

Yaallam kaa,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                             
   
   
       
 
 
 
   
     
 
 
   
   
     
 
 
 
 
   
   
 
 
 
     
     
       
     
 
 
 
 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“AÑO DE LA UNIDAD, LA PAZ Y EL DESARROLLO

 

Utulla, hawka kawsayćhu, wiñalina wata

Huñulla, hawka kawsayćhu, wiñalina wata

 

 

 

Chupaca, 23 de julio de 2023.

 

Chupaca, Ishkay ćhunka kimsa muyun uywa killa ishkay walanka ishkay ćhunka kimsa watayuq

 

OFICIO Nº xxxx – 2023-DG.

 

Señor

Lic. Luis BASTIDAS VASQUEZ

Alcalde de la Municipalidad Provincial de Chupaca.

 

Tayta

Luis Bastidas Vásquez

Hatun kamachikuq Municipalidad Provincial de Chupaca niśhanpi

 

 

 

                                           Asunto: DONACIÓN DE HERRAMIENTAS AGRÍCOLAS.

                                           Mañakuy: Imaymana ćhaklakunaćhu llamkana lulaykuna.

                                ------------------------------------------------------------------------

 

Es grato dirigirme a usted señor alcalde de la Municipalidad Provincial de Chupaca, saludándole muy cordialmente, a nombre de la comunidad educativa del colegio “19 de abril” a la vez solicitarle la donación de:

 

Ancha kuyakuq śhunquuwanmi napaykuk, yaćhaywasi “19 de abril” śhutinćhuumi llampu śhunquykita mañaykapaakuk Imaymana ćhaklakunaćhu llamkana lulaykuna haymi kapaakun:

 

·            02 picos                     (ishkay pikukunakta)

·            03 lampas                  (Kimsa lampakunakta)

·            05 alachu / allachu  (pichqa alachukunakta)

·            02 rastrillos                (Ishkay allpa pampachaykunakta)

·            03 carretillas             (Kimsa Karriillakunakta)

·             

Los mismos serán de uso exclusivo en la mejora de nuestro huerto escolar.

Haykunawanmi “Huerto escolar” niśhanta allichapaakuśhqun.

 

Sin otro en particular y agradeciendo su deferencia a la presente, me despido de usted, expresándole mi afecto y estima personal.

 

Haykunakta mañaykulmi allin llampu śhunquykita aśhuykuu wala śhalun qumanaykipaq.

 

Atentamente,

Yaallam kaa,

 

 

 

               
 
   
   
     
 

 

 

 

¿Llapan śhutiykita nimay?

·       Śhutillaami Marisol Pilar Sánchez Beraún

·       Śhutillaa Marisol Pilar Sánchez Beraúnmi

 

 

·       Śhutiymi Reina Huaynalaya Lazo

·       Śhutiy Reina Huaynalaya Lazom

 

 

 

 

 

 

¿Imanuyllam kayanki? ¿Allinllachun? ¿Imam śhutiyki?

¿Cómo estás? ¿Estás bien? ¿Cuál es tu nombre?

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Carmen Sonia

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Lady Junet

·     Manam allichu kaa, Śhutiy Doris Karinam

·     Allinllam kayaa, Śhutiy Fortunata Martham

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Ana

·     Kushishallam kayaa, Śhutiymi Jesús Elidio

·     Manam allichu kaa, Śhutiymi Lucila Carito

·     Rabyaśham kayaa, Śhutiymi María Elena

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutillaami Marisol Pilar

 

 

 

 

 

1.1.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Hay malka tukillachun yaćhanapaq? ¿Imapi?

1.1.        ¿Dónde vives? ¿Te parece que es un bonito lugar para vivir? ¿Por qué?

·      Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, aw, tukishllam malkaa, hayćhuumi alli nunakuna yaćhapaakun.

·      Mamacha Cocharcas malkanćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam, Carnaval timpućhuumi wamla walaśhkuna unay waylaśhta anchakta tuśhupaakun.

·      Tarma malkaćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Mishki aśhnaq waytakunap malkanćhuumi yaćhaa, Tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Yavirironi malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, Malkamasiykunam llampu śhunquyuq.

·      Lima malkaćhuumi yaćhaa, manam tukillachu, hay malkaćhuumi achka suwakuna, lliw ñankunam ancha qanlayuq chaypi achka karrukunam matalla lipaakun ćhaqanankama.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi hawkalla yaćhapaakunchik.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, wasiypa ladunćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chilcaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi allin nunalla yaćhapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Aw tukishllam, hayćhuumi ishkay tukish plazakuna kapaakun.

·     Huamanmarca-Huayucachićhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi achka ñawi pukyukuna kapaakun. Haypiymi upyapaakunchik chuya yakullakta.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka tukish mayukuna kapaakun

·     Orcotuna malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi guindaskuna, tunaskunapis wiñapaakun, chaypitapis achka pukyukuna kan.

·     Huancánćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi carnaval timpu wamla walaśhkuna waylaśhta tuśhupaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi sábado walaćhu kuchi kankakta lantikulkan.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi tukish likana pachakuna kapaakun

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi Illay ćhulana wasikuna, imaymana lantikuna wasi, Catedral niśhanpis kapaakun.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Imakunam malkaykipi mana gustaśhunkichu? ¿Imapi?

1.2.        ¿Dónde vives? ¿Qué es lo que no te gusta de tu comunidad? ¿Por qué?

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, ñankunam qanlalla, huk nunakunam qanlankunakta mayćhuupis/maymanpis wikapan.

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, malkaćhuumi achka kalu śhamuq suwakuna kapaakun.

·     Wariwillka malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam ćhiqnikuqnilaq kapaakun.

·     Huayucachi malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam huyu nuna kapaakun.

·     Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam imaymana qanlakunakta sikyaman wikapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, contaminación sonora niśhanmi haymi mana allinta puñuchimanchikchu.

·     Casacancha malkaćhuumi yaćhaa, Kalu śhamuu nunakunam qanlankunakta kaćhaykapaakun wikapaśhakta.

·     Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunankunam likalilamun, paykunam makisapa kapaakun.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, tutallapmi achka tuśhuna wasikunakta kićhqapaakun chaykunam mana puñuyta kaćhaykamanchu.

·     Lukma malkaćhuumi yaćhaa, kay killakunam tutay walachi alalayan, kay malkallaami Huaytapallana ulqukaqpa qipallanćhu kayan.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Plazankuna, ñankunam qanlalla kapaakun.

·     Huancanćhuumi yaćhaa, ñankunam wiksu wiksu kapaakun, nunankunam mana kićhqayta munapaakunchu.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunakunam likalilamun, Paykunam suwaman muyukalqalin.

·     Chilcaćhuumi yaćhaa, Complejo Deportivo niśhanćhu walaśhkuna awsayta pawalulmi qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huayucachićhuumi yaćhaa, Kay elecciones 2022 niśhanpaqmi achka kaski shimi politicokuna likalilamun. Paykunam malkaapa illayninta suwananpaq yaykupaakun // yaykapaakun

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Feria Sabatina niśhanćhu lliw lantikuqkuna qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, achka karrukunam anchakta luyapaakun. Haymi linlinchikkunakta nanachipakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Wasiipa ladunćhuumi Local de Recepciones niśhan ćhawpi tutakama luyapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Cunas mayum achka qanlayuq malkamasinchiklayku.

·     El Tambo niśhanćhuumi yaćhaa, achka allqukunam nunakunakta kanipaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Barrio la Libertad niśhanćhuumi achka wasikunakta lulakalqalin chaymi kanan manaña chaklakuna talpupaakunanchikpaq kanñachu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkaykićhu, ¿Imakunam allichanaykipaq hukmanyanaykipaq kayan? ¿Imapi?

1.3.        ¿En qué comunidad vives? ¿Hay algo que te gustaría cambiar o mejorar en tu comunidad? ¿Por qué?

 

·         Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, wasi lulaqkunam wasinkunakta ñankunaćhu lulayalkan.

·         El Tambo malkachuumi yaćhaa, unayñam malkaapa ñankuna allpalla kayan.

·         Ahuac malkachuumi yachaa, malkaaćhu manam internet niśhanpis kanchu haymi kamachikuqkunawan lliw kumun nunakunawan ćhulachipaakuśhqun, chaywanmi yaćhapakuqkuna allinllakta yaćhapaakunqa.

·         Huasicancha malkaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, malkallaćhu sumaq sumaqmi qiwakuna wiñapaakun haymi Convenio niśhanwan imaymana allin uywakunakta apanchikman.

·         Luka malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, hatun kamachikuqkunamanmi liyman Antena Televisión, Internet niśhantapis ćhulachinanpaq.

·         Chilcaćhuumi yaćhaa, Aw, kayanmi; Hatun willakuytam ćhulaman pilqakunaćhu, qanlankunakta mana kaćhqaykunanpaq.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Hatun kamachikuqmanmi liyman Reservorio de Agua niśhanta lulaykunanpaq.

·         Huancanćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Huari malkap yaykuynintam allichaman, hatun kamachikuqmi unayña mana imaktapis lulanchu.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq haypi lliw nunakunakta liqsichinanpaq.

·          Huancayoćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq lliw karru pulichiykunakta mana luyaykunanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Cunas mayunchiktam qanlachinchikmanchu lliw uywakuna upyananpaq, haypipis lliw nunakunaktam limapaychunchikman mana qanlachinanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Feria sabatina niśhanćhuumi lliw lantikuqkunakta huk pachallaćhu lantikuykunman.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkayki, ¿kay qipa watakuna imanuumi hukmanyalqa? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.4.        ¿En qué comunidad vives? Tu distrito ¿Cómo ha cambiado en estos últimos años? Haber, Cuéntame un poquito.

·    El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan haypi Hatun yaćhaywasi Universidad Tecnológica del Perú niśhanpis likalilqun.

·    Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, malkaaćhu hatun wasikunaktam lulayalkan, achka nuna apaqkunam likalilamun haymi pulipaakuptinchikpis manchaśhanilaq kayalkanchik.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Cementerio General niśhantam allichayalkan, muśhuq nichukunakta lulayalkan, Imaymana waytakunatapis talpuyalkan tukilla likalinanpaq.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, allpalla kaśhanpi kananqa asfalto niśhanwanmi kayan.

·    Huancayoćhuumi yachaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakunchu, suwakuyllaktam yaćhapaakun.

·    Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Talpuna ćhaklakunaćhuumi wasikunakta lulaykalqalin.

·    Lukma malkaćhuumi yaćhaa, Qanyan watam hatun ishyay COVID-19 likalimuptin lliw malkamasiykuna ancha manchaśha kayalkalqa, kananqa hawkallañam kayalkan.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, malkaapa wasikunam adubiwan pilqaśha kalqa, kananqa ladrillo niśhanwanñan lulaśha kayalkan.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, malkaapa Complejo Deportivo niśhanmi unayña qunqaśha kalqa kananqa tuki llimpiśha, ishpana wasikunapis mishkilla aśhñakaćhakuyalkan, punkunkunam allin allichaśha, willakuyninkunam wikćhu kayćhu kayalkan.

·    Orcotunaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam pampa awsanakta lulapaakulqa haypi Circuito Turistico Shutu niśhantapis allichapaakulqa.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakulqachu.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Achka nunakunam wasinta lulaykuyan ladrilluwan chaypi achka lantina wasikunapis sumaqmi likalilqamun.

 

 

1.5.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? Huk malkaman liyta atipal, ¿Maytam linkiman? ¿Imapi?

1.5.        ¿En dónde vives? ¿Si pudieras mudarte a otro lugar, ¿a dónde irías? ¿Por qué?

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Yanacancha malkaktam liyman, hayćhuumi achka pukuya akśhu wiñapaakun, mishkillam yanuptiyki haypi imaymana uywakunapis pampaćhu puliyalkan, chuya yakupis achkam yaluyalkan ñawi pukyupi.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Qunu malka Satipo niśhantam, qunulla kaptinmi.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Oxapampa malkaktam liyman, qunu malkallam.

·    Chilca malkaćhuumi yaćhaa, Lima malkamanmi liyman hayćhuumi Parque de las aguas niśhan kayan.

·    Carmen Alto niśhanćhuumi yaćhaa, Trujillo malkamanmi liyta munaa hayćhuumi Climanpis tukilla.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Yaa EEUU suyuktam liyman, chay malkam tuki tukilla hayćhuumi hatun llamkana wasikuna kapaakun.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaami tuki tukilla.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaatam anchakta munaa.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Pichanaki malkaktam liyman hay malkam qunulla.

·    Pilcomaćhuumi yaćhaa, Tarma malkaktam liyman hay malkaćhuumi tukish waytakuna wiñapaakun.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Huánuco malkaktam liyman hayćhuumi taytaakuna, tuliykuna yaćhapaakun.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Chanchamayo malkaktam liyman hayćhuumi climanpis tukishlla.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Altu Cunas pachaktam liyman, Tukish likana pachankunapi

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Kay malkaatam sumaq sumaq alalan, Satipo malkaćhuñatak achka añakuna kan.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, Salcabamba malkaktam liyman, Mamallaawan kaqnapaq

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6.        ¿Ima yaćhaywasićhuumi yaćhachinki? ¿Ima yaćhaykunaktam anchakta yaćhapaakunchikman allin yaćhachikuq kananchikpaq? ¿Imapi?

1.6.       ¿En qué escuela enseñas? ¿Qué habilidades crees que se necesitan para ser un buen profesor? ¿Por qué?

·    Yaćhaywasi 26 de abril niśhanćhuumi, llampu śhunquyuq, kushi kushisha kapaakunchikman, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Héroes de Chupaca niśhanćhuumi, sumaq yayniyuq, tuśhulikuq, limaysapa, kushisha nuna, llampu śhunquyuq kapaakunchikman.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, TICs niśhantam allinta yaćhapaakunchikman lliw yaćhapakuqkunawan muśhuq yaćhaykunakta yaćhapaakunanchikpaq.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, Llampu śhunquyuq nunam kapaakunchikman.

·    I.E. 146 Marcatuna niśhanćhuumi, Muśhuq yaćhayniyuq (ser innovadores), llampu śhunquyuq (tener paciencia), allin kaqniyuq (ser justo), haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Manuel María Flores niśhanćhuumi, allin nunalla kal, limaysapa nuna, kushisha nuna, sumaq yayniyuq, Urukunakta allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi 30001-48 niśhanćhuumi, allin nunalla, śhunquwan yaćhachil, akapakunakta alli allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi José Faustino Sanchez Carrión niśhanćhuumi, allin uyalikuq, Muśhuq lulaq, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

 

 

 

 

 

 

 

 

1.7.        ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? Huk malkakta llamkanaykipaq aklaptiyki, ¿Ima malkaktam aklaykunkiman? ¿Imapi?

1.7.        ¿En qué comunidad trabajas? Si pudieras escoger otra comunidad para trabajar, ¿cuál sería? ¿Por qué?

·     Huasicancha malkaćhuumi llamkaa, Jauja malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan, haypi mana sumaq alalaq malkam.

·     Cerro de Pasco niśhanćhuumi llamkaa (llamkaykuu), Huancayo malkaktam aklaman, hayćhuumi wawiikuna, wayapaapis yaćhapaakun.

·     Lima malkaćhuumi llamkaa, Huachac malkaktam aklaykuman, hayćhuumi achka waakakunapi lichinta chawaykul kiisukta lulapaakun.

·     Satipo malkaćhuumi llamkaykuu, malkaatam kutiyman, Wasiipa qipallanćhuumi llamkana wasi.

·     Pucara malkaćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman chayćhuumi I.E. Nuestra Señora del Rosario niśhan kayan.

·     Chupaca nishanćhuumi llamkaa, Buenos Aires malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan.

·     Shapish malkanćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman, hayćhuumi alli allin yaćhaywasi kayan I.E.E. Santa Isabel niśhan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.8.   ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? ¿Ima lulaykunaktam anchakta lulayta munanki llamkayniykićhu? ¿Imapi?

1.8.    ¿En qué comunidad trabajas? ¿Qué es lo que más te gusta hacer en tu trabajo? ¿Por qué?

·         Lucma malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, Teatro Científico niśhantam lulaykuu lliw yaćhapakuqkunawan. Haywanmi llapallan yaćhapaakun imaymana yaćhaykunakta.

·         Machkan malkaćhuumi llamkaykuu, yaćhapakuqkunaawanmi kayta munaa, paykunam allinllakta liman.

·         Shapish malkaćhuumi llamkaykuu, anchaktam gustaykaman yaćhachiyta, tuśhuchiyta, limayta, awsayta lliw yaćhachikuqkunakta; haywanmi lichkachinchin yaćhapakuqkunakta allinta yaćhaykunanpaq.

·         Puzu malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam takichiy, awsachiy, ñawinchachiy, allinta yaćhaykunanpaq.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam wintukunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam willakuykunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Huamachuco malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam anchakta gustaykaman ñawinchachiyta, hillkachiyta, yupaychaytapis, allin yaćhapakuqkuna kananpaq.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam limayta, tupuyta, awsayta, ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

 

 

 

 

 

1.9.   ¿Ima yaćhaywasićhuumi qallaykulqanki yaćhapakuyta? Yaćhaywasiykićhu, ¿ima cursoktam anchakta munalqanki? ¿Imapi?

1.9.   ¿En qué colegio estudiaste? ¿Cuál fue tu curso favorito en el colegio? ¿Por qué?

·          I.E. Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          Politécnico Bruno Terreros niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, uchukllapiymi yuyaysapa yuyaysapa kalqa.

·          Yaćhaywasi Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          Ñawpaq yaćhaywasi Santa Isabel niśhanćhuumi, Geografía niśhanmi anchakta gustaykamalqa, yaćhachiqkaq tukishllaktam yaćhachilqa.

·          Yaćhaywasi Jorge Basadre niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, yaćhachiqniymi asikaćhal kushishalla yaćhachimalqa.

·          Yaćhaywasi Inmaculada Concepción niśhanćhuumi, Educación Artística niśhantam, yaćhachiqkaqmi allinllakta llimpichimalqa, tuśhuchimalqa, takichimalqa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.10.   Yaćhachikuq kanaykipaq, ¿mayćhuumi yaćhapakulqanki? ¿Imanuupam yaćhapakuqniykikunakta awnichinki wankalimayta limapaakunanpaq? Maa, aśhllata willamay.

1.10.   ¿Dónde estudiaste para ser profesor? ¿Cómo motivas a tus alumnos para que hablen su idioma Huanca? Haber, Cuéntame un poco.

·          Hatun yaćhaywasi UNCP niśhanćhuumi, yaćhaywasićhuumi aśhllakta limaykuu wankalimayta uruchakunakta gustaykunanpaq.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, wankalimayta limapaykunanpaq mishkikunakta quykulmi awnichiy

·          Hatun yaćhaywasi UPLA niśhanćhuumi, mishki limaykunakta (piropos) limaykul. (hablándoles)

·          I.S.P.P. Gamaniel Blanco Murillo niśhanćhuumi, wankalimayćhu takichil.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam wankalimayćhu limapaykuu.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam awnichiy wankalimayllaćhu napaykul.

·          I.S.P.P.E. de Huancavelica niśhanćhuumi, wankalimayćhu ñawinchaykul, patkuchikunaktapis tapuykul.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.11.   ¿Hapallaykichu icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima allin kaqtam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.11.  ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué virtudes tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, allin kaqllaami lulaysapa.

·          Utunakuśham llamkayta munaa, Tolerancia niśhantam uywaa, huk nunakunap lulayninkunaktam awniy.

·          Hapallaami llamkayta munaa, allin lulakuqmi kaa haypi Kushishallam imaktapis lulaa.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa llapallanchikmi yanapanakunchik.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, llapanchikmi allin śhunquyuq kapaakunchik haymi ima lulaytapis allinta lulaykunchik.

·         Huñunakuśham llamkayta munaa, Desprendimiento niśhantam uywaa, haywanmi allinta limapaykul nunakunakta hukmanyachiy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.12.      ¿Hapallaykichu icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima mana allin kaqniykikunaktam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.12.      ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué defectos tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, waśhalimaq nunakunaktam ćhiqniy.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, mana pacienciayuqmi kaa, haymi huk nunakuna sumaqta limaykuptin sumaqlla limapal qanyapaykuu.

·             Hapallaami llamkayta munaa, mana allin lulaqkunakta manam awnichu.

·             Hapallaami allinta llamkaa, mana imapis allinta yalumaptin piñakuumi.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, imallapipis sintikuu/waqakuu/llalikuu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.13.   ¿Ima malkakunaktam watukuq lilqanki? Hay malkakunap ¿imakunam anchakta gustaśhulqanki? Maa, willamay aśhllata.

1.13.  ¿Qué lugares has visitado? ¿Qué fue lo que más te gustó de esos lugares? Haber, Cuéntame un poco.

·             Qunu malkallakta Tingo María niśhantam lilqa huk malkakunakta manañam lilqachu, hay malkaćhu mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa. Hayćhuumi Bella Durmiente ulqutapis liqsilqa.

·             Sicaya, Aco malkakunaktam lilqa hay pachakunaćhuumi mishki akśhukta, chuqllukta, kiisullantawan, uchullantawan mikulqa, mikuyta pawalqulmi awilaawan kukallakta ćhaqćhalqa.

·             Patapampa, Chongos alto malkakunaktam lilqa, hay malkakunap Yaćhayninkuna, lulayninkuna, nunankuna, mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Santa Eulalia malkaktam lilqa, hayćhuumi mishki mishki ruutakuna wiñapaakun, muyunćhu tutaćhuupis qunullam, hatun mayunpis sumaq sumaqmi.

·             Qunu malkallakta Trujillo niśhantam lilqa, hay malkaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco malkakta, Ayacucho malkakta, Arequipa malkaktapis lilqa, hay malkakunaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco, Ayacucho, Arequipa malkakunaktapis lilqa, hay malkakunaćhuumi mishki mikuyninkuna anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Cusco niśhantam lilqa, haypi Tiahuanaco niśhantapis lilqa hay malkaćhu Machupicchu, Ollantaytambo pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Ayacucho niśhantam lilqa, Pikimachay, Pampa de la Quinua, Ruinas de Wari, Intihuatana pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Oxapampa niśhantam lilqa, hayćhuumi likaykulqa Cueva de las Lechuzas, Las Cataratas del Rio Tigre niśhantapis.

 

1.14.  ¿Yanukuyta gustaśhunkichun? ¿Ima mikuymi anchakta gustaśhunki? ¿Imanuumi lulqanchik? Hayta willaykamay.

1.14.   ¿Te gusta cocinar? ¿Cuál es tu comida favorita? Cuéntame cómo se prepara.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akśhu ankayta aychallantawan, Akśhutam mundanchik, ikinchik haypi casitućhuumi qunuchinchik asaytikta haymanmi akśhu ikiśhakta, uchuk aycha kuchuśhakta hillpunchik.

·             Aw, yanukuyta anchaktam gustaykaman, Arroz con leche niśhanta, ishkay nunapaq lulanchik: Ishkay upyana yakuktam uchuk mankaman hillpunchik, yakukaq timpuyaptinmi Arroz paqaśhakta, Canela, Clavo de olor, Azucartapis hitalpunchik, yanuśhaña kayaptinmi Leche Gloria niśhanta yapaykunchik haypi kimsa minuutuspi hulunchik mikunanchikpaq.

·             Manam yanukuyta gustamanchu, arrozllaktam lulayta yaćhaa.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akaśh ankaytam, Akaśhtam wañuchinchik haypi yaku timpuśhawanmi wachanta siplanchik, mana wachayuqña kayaptin tawaman kuchunchik, Casitućhuumi asaytikta anchakta qunuchinchik haymanmi akaśhkaqta ankanchik.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.15.   ¿Computadorawan llamkankichun? ¿Allinchu llamkanaykipaq? Computadorakaq, ¿Imakunapaqmi allin?

1.15.  ¿Trabajas con computadora? ¿Te parece que es útil? ¿Para qué otras cosas se puede usar la computadora?

·             Aw, allinmi, lulayninchikkunakta lulaykunapaq.

·             Manam, allinmi.

·             Aw, allinmi, Yaćhayniikunakta, huñunakuy virtual niśhanta lulanapaq, takiykunakta uyalinapaq, Awsaqkunap awsayninta likananchikpaq.

·             Aw, allinmi, hillkananchikpaq, takiykunakta uyalinapaq, allinta laćhkaykunanchikpaq, imaymana lulaykunapapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.16.    Qampa malkaykićhu, ¿anchaktachun akaćhan? Qamta, ¿Inti muyuntachun icha tamya muyuntachun gustaśhunki? ¿Imapi?

1.16.   ¿En tu comunidad hace mucho calor? ¿Te gustan más los días soleados o lluviosos? ¿Por qué?

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, talpuyninchikpaqmi allinlla kan.

·             Aw, Inti muyuntam gustaykaman, mayumanmi uwishniykunakta, kuchiyta, aśhnuuta michinapaq atiy haypi ćhawpi muyunćhu almaykuu, guindastapis pallapaykuu mikunapaq.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, kawsayniytam anchakta kushichiman.

·             Aw, tamya muyuntam gustaykaman, Tamyamuptinmi puñuyta munaa.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, pampakunaćhuumi imaymana haćhakuna chilkipaakamun.

·             Manam, inti muyuntam gustaykaman, ancha lupaykawanmi qunukuu haymi karilla kaa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.17.   ¿Mayćhuumi hamapayniykita pasayta munanki? ¿Imakunaktam hamapayniykićhu lulayta munanki? ¿Imapi?

1.17.  ¿Dónde te gusta pasar tus vacaciones? ¿Qué te gusta hacer en vacaciones? ¿Por qué?

 

·             Tarmaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, ayllukunawanmi pasayta munaa, paykunankta unayñam mana likaykuchu.

·             Huancayoćhuumi pasayta munaa, ayllukunawanmi huk malkakunakta liyta munaa, paykunawanmi kalu killa-killaćhu tinkupaakuu.

·             Chupaca malkaćhuumi hamapayniykunakta pasayta munaa, wasiytam allichayta gustaykuu, muyun muyun llamkaykuptiymi mana atipachu yaluyta hamanapaq.

·             Santa Rosaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, hayćhuumi yanukuyta munaa, ćhaklaćhuumi kayta munaa.

·             Wawhikunawanmi pasayta munaa, muśhuq malkakunaktam liqsiyta gustaykuu, hay puliykunawanmi ñawiyta kushichiy.

·             En la ciudad de Huancayo, me gusta confeccionar ropa, cocinar y actualizarme en talleres de educación, te sientes bien al realizar esas actividades.

·             Huancayo malkaćhuumi pasayta munaa, muudanakunakta hilayta, yanukuyta, Allin yaćhaykuna yaćhachiqkunap, hay lulaykunakta lulalmi allinlla kaa.

·             Huanuco malkaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, Taytaakunawan, tuliikunawan, limayta gustaykuu, Paykunaktam unayña mana likaykuchu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.18.   Imanuumi taytaykikuna kalqa? ¿Yalpayankichun akapa kayaptiyki taytaykikuna huk imakunaktapis yaynichaśhuśhqaykita? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.18.   ¿Cómo eran tus padres? ¿Recuerdas algún consejo que te dieron de niño? Haber, Cuéntame un poco.

·             Kuyaysapa nunakunam kalqa, Paykunam limapamalqa hatun kaptiyki manam huyu walmi kankichu, aśhtawan llamkaysapa walmim kanki.

·             Taytaakunam allin nunalla kapaakulqa. Paykunam limapamalqanchik huk nunakunap imayninkunaktapis manam chalanchikmanchu.

·             Taytallaakunam allin śhunquyuq kapaakulqa, haymi taytankuna nipaakulqa manam makisapa, kaski shimi kapaakunkichu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.19.   ¿Yaćhachikuqchu unaypita kayta munalqanki? ¿Ima huk yaćhapakuytaćh yaćhayta munankiman kalqa? ¿Imapi?

1.19.   ¿Siempre quisiste ser profesor? ¿Qué otra cosa te hubiera gustado estudiar? ¿Por qué?

·             Aw, uchuklla kalmi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología niśhanmi, hay yaśhaykaqwanmi huk nunakunakta yanapaykunchik.

·             Manam, Amachakuqmi kayta munalqa, wakcha (mana illayniyuq nunakunakta) nunakunakta yanapanapaq.

·             Aw, uchukllapiymi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología Educativa niśhantapis yaćhayta munalqa, hay ishkay yaćhaykunawanmi akapakunakta yaćhayninćhu yanapaa.

·             Manam, Químico Farmaceutico niśhantam yaćhayta mulalqa, ishyaq nunakunakta yanapanapaq.

·             Manam, PIP niśhanta kayta munalqa. Malkamasikunaktam lliw suwakunap amachaykunapaq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.20.   ¿Takiykunakta uyaliyta munankichun? ¿Ima takiykunaktam uyalinki? ¿Tuśhuytachu icha takiytachu munanki?

1.20.  ¿Te gusta escuchar música? ¿Qué música escuchas? ¿Prefieres bailar o cantar?

·             Aw, imaymana takiykunaktam Uyaliy, Imay uurapis Tunantada niśhantam uyaliy, takiytam munaykuu.

·             Aw, Grupo 5 niśhantam uyaliy, tuśhuytam munaa.

·             Aw, Baladas antiguas niśhantam uyaliy, ishkaynintam munaa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 1

 

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·      ¿En qué trabaja Mariluz?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·      Según el texto, ¿en qué estaría trabajando Mariluz ahora si de joven hubiera tenido más paciencia?

 

De acuerdo con el texto, ¿Qué problema habría tenido Mariluz en su trabajo si no hubiera aprendido las lenguas de sus padres?

Śhutiymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi kaa. Santa Rita malkaćhuumi naasilqa. Yaćhachikuqmi kayta munalqa, Mana llampu śhunquyuqmi kaykulqa akapakunakta yaćhachinapaq, haymi kanan nuna hampikuqña kaa, haypiymi anchakta llamkayniyta munaykuu nunakunakta yanapaśhapi. Unay limaykunakta limaśhawanmi yanapaa qishyaq nunakunakta. Taytaakunaktam sulpay niy ashaninka, yanesha yaćhachimaśhanpi, uchukllapiymi limayta yaćhachimalqa. Haypiyñatak yaćhaywasićhu castellano limayta yaćhaykulqa.

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·         Kanan, uyaliśhaykipita willaykamay.

·         ¿Imaćhuumi Mariluzqa llamkan?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·    Uyaliśhaykipita, ¿imaćhućha Mariluz llamkayanman, wamlapiyta llampu śhunquyuq kal?

 

Uyaliśhaykipita, Mariluzqa taytankunap limayninkunakta mana yaćhal ¿Imanućha llamkayninćhu kanman? ¿Ima sasachakuykunaktaćh talikunman?

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

 

Mariluz quería ser profesora, pero no tenía paciencia y optó por ser enfermera y ayudar a sus pacientes que son hablantes de ashaninka y yanesha.

 

 

Mariluz Ahuanari yaćhachikuqmi kayta munalqa, yaćhachinanpashi mana llampu śhunquyuq kalqa, hayshi kanan hampikuq nunaman kutikulqa. Taytankunam yaćhachilqa qunu malkakunap limayninta, hayta limalmi kanan ishyaqkunakta yanapan.

 

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, Pay yaćhachikuqmi kayta munalqa, mana llampu śhunquyuq kalshi uruchakunakta mana atipalqa yaćhachiyta, kananqa nuna hampikuqña, pay yanapan unay limayninkunakta limal lliw ishyaq nunakunakta.

 

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, es enfermera, se comunica y atiende bien a sus pacientes pues habla el ashaninka y yanesha.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watayuqshi, ishyaq hampikum, Ashaninka, yanesha limaykulshi ishyaq nunakunakta allinta yanapaykun.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watuyuqshi, pay ishyaq hampikuqmi, qunu malkakunap unay limaykunakta limalshi nunakunakta yanapan llamkayninćhu.

 

Paymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi, yaćhachikuqmi kayta munalqa haymi mana llampu śhunquyuq kaykulqa, yaćhachikuqkunakta yaćhachinanpaq, Kananqa ishyaq hampikuqñam.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, de joven quería ser profesora, pero ahora es enfermera, asimismo habla las lenguas Ashaninka y yanesha que aprendió de sus padres.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, lasak wamlalla kalshi yaćhachikuq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, taytankunaśh yaćhachipaakulqa Ashaninka, Yanesha limaykunaktapis.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, quiso ser docente y no tuvo paciencia, ahora es enfermera y le ha servido saber el Ashaninka y yanesha para comunicarse y atender bien a sus pacientes.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, yaćhachikuqshi kayta munalqa, hayshi llampu śhunqu mana kalqachu, kananqa nuna hampikuqña, Ashaninka, yanesha yaćhaśhanshi lliw ishyaq nunankunawan allinta limapaakun.

 

Mariluz antes quiso ser docente actualmente es enfermera y conoce las lenguas originarias de sus padres.

 

Mariluzshi unayćhu yaćhachiq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, Taytankunap unay limayninkunaktam liqsin.

 

 

 

 

PREGUNTA 2

 

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·           ¿Qué cargo tiene el señor Felipe en su comunidad?

·            

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Según lo que escuchaste, si el papá de Felipe no hubiera sido profesor, ¿Qué cosas no habría podido hacer Felipe cuando era niño?

 

Según Felipe, ¡qué pasa si no aprovechamos la oportunidad de compartir momentos con otras personas y tampoco las escuchamos con atención?

Śhutiymi Felipe Inuma, pichqa ćhunka watayuqmi kaa. Nuevo Porvenir malkapiytam apu kaa, Corrientes mayup manyanćhuumi kayan. Uchuklla kalmi pasaypa illaakulqa achka malkakunakta taytaa yaćhachikuq kaśhanlayku. Pay llamkaśhanlaykum achka malkakunakta liqsilqa. Ñatan hay malkakunap kawsayninkuna yaćhayninkuna manam yaapanuchu kalqa, haymi taytallaa yaćhachimalqa mana piktapis hamuyayta, usuchiyta. Haynullam ishkay chulinkunakta yaćhachilqa. Juana walmiitam niy: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhanki”.

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

·           ¿Ima cargoyuqmi malkanćhu tayta Felipe?

 

 

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Felipep taytan mana yaćhachikuq kaptinqa, ¿Imaktam Felipe takshalla kal mana lulayta atipanmanchu kalqa?

 

 

Felipe niśhqannupis, ¿Imanućha kanman mana huk nunakunawan limaptinchik, yanapaptinchik, mana sumaqpa uyaliptinchik?

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

Felipe es una autoridad de Nuevo Porvenir, de niño viajaba a diferentes comunidades, su padre era docente y por ello aprendió a valorar las distintas costumbres de los pueblos de igual forma enseñó a sus hijos.

 

Nuevo Porvenir malkap hatun kamachikuqshi kalqa, uchuklla kal achka malkakunaktam illaakulqa, Yaćhachikuqpa chulinmi, haymi imaymana yaćhayninkunakta, lulayninkunakta ćhaninchalqa, haynullam chulintapis yaćhachilqa.

Felipe de 50 años es autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir y aprendió a no menospreciar a los demás.

 

Tayta Felipem, pichqa ćhunka watayuq, Nuevo Porvenir malkapiymi hatun kamachikuq, paymi huk nunakunakta ćhiqninchu aśhtawan llampu śhuqullanwan piktapis kuyakun.

Tayta Felipe Inumaśh pichqa ćhunka watayuqña, malkanshi Corrientes Mayup patanćhu, taytanshi yaćhachikuq kalqa hayshi lliw kalu malkakunakta liqsilqa haymi kanan pay nin: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhaykunki”.

Tayta Felipe Imunaśh Porvenir malkap apunnin, paymi nin: Taytanshi yaćhachikuq kalqa haypishi malkan malkan illaakulqa, hayćhuumi liqsilqa imaymana lulaykunakta, limaykunaktapis, chaypiymi pay allin nunalla.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3

 

“Yaanchik yaćhachiqkuqnu yaćhaywasichu lulinćhu, waśhaćhu allin lulaykunawanmi yaćhachipaakuśhqun. yaćhapakuqninchikkunam hukkunakta yanapaśhanchikta, mallichiśhanchikta, mana kaskikuśhanchikta likal paykunapis haynullaktam lulapaakunqa. Haypita taytankunapis chulinkunakta allin kikinpa lulayninkunawanmi yaćhachipaakun. Wakinnin uruchakuna qillakunam kapaakun, manam yaćhaywasinpi lulaynin kaqkunakta lulapaakunchu, asipapaakun yaćhapakuq masinkunakta. Chulikunam taytankunakta llapa imaymana lulaśhankunakta likal lulapaakun. Paykunam esponjanu kapaakun”. Qanyanmi asamblea comunal niśhanćhu chayta nilqa. Akapakunap taytankunam piñakulkan haytanu limaśhapi, hayllaktam limaykulqa.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·         Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

 

·         Uyaliśhaykipita, ¿Mayćhuumi yaćhachikuq talikulqa nunakunakta limapaśhan uura?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·     Uyaliśhaykipita, ¿imapićha wakinnin taytamamakuna piñakulkalqa yaćhachikuq niśhanpi?

·     Uyaliśhaykipita, ¿Imanu kaqpitam yaćhachikuqkaq uruchakuna esponjanuumi nilqa?

“Nosotros los profesores tenemos que enseñar con el ejemplo, dentro y fuera del aula. Si nuestros alumnos ven que ayudamos a los demás, no mentimos, compartimos con las personas, eso van a copiar también ellos. Y también los padres son ejemplo para sus hijos. Algunos niños son flojos, no hacen tareas, se burlan de sus compañeros. Los hijos ven y copian todo lo que hacen sus padres. Son como esponjas.” Eso dije yo ayer en la asamblea comunal. Algunos padres se molestaron con lo que dije. Bueno, eso es lo que pienso.

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

 

·      Según lo que escuchaste, ¿dónde se encontraba el profesor cuando dio su mensaje?

Pregunta capacidad 2:

·     Usa solo una de las preguntas.

·     Según lo que escuchaste, ¿por qué crees que algunos padres se molestaron con lo que dijo el profesor?

·     Según lo que escuchaste, ¿a qué se refiere cuando dice que los niños son como esponjas?

 

El profesor mencionó en una reunión que nuestro diario actuar enseña un estilo de vida.

 

Yaćhachikuqmi taytakunakta huñunakuyćhu nilqa: Muyun muyun lulaśhanchikmi allin kawsaypaq.

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.1

 

Kay qipa pichqa watakunaćhu, walmi maqakuq, walmi usuchikuq achkaktam milalqun. ¿Imapiymi haykuna pasan? Maa, ishkay kaqllakta nimay, haypita imaktam ninkiman walmikunakta.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

En los últimos cinco años, han aumentado los casos de violencia contra la mujer. ¿Por qué crees que pasa esto? Dame dos posibles razones y un consejo que le darías a esas mujeres.

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       Falta de valores.

·       El alcoholismo

 

CONSEJO:

Que haya planificación familiar

KAQKUNA:

Mana kaqniyuq.

Allin upyaq

 

ANYAPAY:

Allin limanakuy pulanwan kanman.

RAZONES:

·       Falta de formación en valores.

·       El alcoholismo en los varones.

 

CONSEJO:

·       Practicar la comunicación horizontal donde se fomente la equidad de género. Asimismo, las autoridades sancionar a los infractores.

KAQKUNA:

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

·       Ancha upyakuq walaśhkunaćhu.

 

 

ANYAPAY:

·       Ayllunchikćhu sumaq limanakuy wamla walaśhkuna kasarakuptin kuyanakunanpaq. Hatun kamachikukunapis mana allin lulaqkunakta cárcel niśhanman wićhqaykunman.

·       Mana maqachikuchunchu wayapanwan antispa DEMUNA niśhanta linman maqaśhanta willaykunanpaq.

RAZONES:

·       Hombre mancebado (Mujeriego)

·       Falta de formación en valores.

 

CONSEJO:

 

KAQKUNA:

·       Wakra wayapa

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

 

 

 

ANYAPAY:

·       Wayapakuna haynu kaptin walmikunam wayapankunakta kaćhaykapaakunman.

·       DEMUNA niśhanćhu liqsichinman wayapan maqaśhanta.

·       Walmikuna manam upallalla kapaakunmanchu aśhtawan liqsichinman wayapan usuchiśhanta, tunkichiśhanta, maqaśhantapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.2

 

Hatun ishyay COVID-19 śhutiyuq tiimpum wasikunaćhu akapakunakta maqaśhankunapi achka willakuykuna likalilqamun. ¿Imapićha hay maqaykuna milalqun? Maa, ishkay kaqllakta nimay. Haypita taytankunapaq imallaktam ninkiman.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Durante la pandemia, se han reportado muchos casos de maltrato contra los niños en sus hogares. ¿Por qué crees que esos casos han aumentado? Dame dos posibles razones y un consejo para sus padres.

 

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·   Hogar disfuncional

·    Bajos recursos económicos

 

CONSEJO:

·         Ayudar al niño con asistencia psicológica.

·         Ser padres responsables asumiendo su rol.

KAQKUNA:

·     Mana Mamayuq, Mana taytayuq.

·     Mana illayniyuq nuna.

 

ANYAPAY:

·     Ayllu yanapaq nunakunawan, akapakunakta yanapaykunchikman.

·     Taytanu, mamanuumi kapaakunchikman.

RAZONES:

·       No cumplir con las tareas

·       No tener paciencia

 

 

 

CONSEJO:

Ayudar al niño en sus tareas y tener paciencia

KAQKUNA:

·       Uruchakuna lulayninkunakta mana lulaptin

·       Taytakuna llampu śhunquyuq mana kaptin.

 

ANYAPAY:

Taytankunam allin śhunquyuq kapaakunman uruchakunap lulayninkunakta lulayshinanpaq.

 

RAZONES:

·       El confinamiento en casa

·       Carencia de dinero.

 

CONSEJO:

Buscar la forma de distraer al niño y que los problemas del hogar se solucionan dialogando.

KAQKUNA:

·       Wasillaćhu wićhqalaśha kal.

·       Mana illayniyuq.

 

ANYAPAY:

·       Imaymana lulaykunawan / awsaykunawan awsachil haypi sumaqlla limaykul ayllunchikkunawan tukilla kawsapaakuśhqun.

 

 

 

PREGUNTA 3.3

 

Kananqa pasaypam walmikuna yaćhapakuyninkunakta kamakaśhanta, llamkayniyuq kapaakuśhantapis likanchik. ¿Walmikunakaq allin wiñalinanpaq yanapaykuna kanmanchu? ¿Imapi? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita imaktam ninkiman śhamuq wamlachakta allin kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Ahora es más común ver mujeres que terminan sus estudios y son profesionales. ¿Crees que las mujeres deben tener más oportunidades para desarrollarse? ¿Por qué? Dame dos razones y un consejo que le dirías a una niña para su futuro.

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       El machismo perdura en nuestra sociedad.

·       Los varones y las mujeres deben tener igual oportunidad.

 

 

 

CONSEJO:

Niñas el estudio es primero con ello vas a desarrollarte como persona.

KAQKUNA:

·       Kanankamam hay MACHISMO niśhan

Malkanchikkunakćhu kayan.

·       Wamla walaśhkunam imaymana lulayćhu kapaakunman.

 

ANYAPAY:

Wamlachakuna allinta yaćhaykuptiyki waćhaywasiykićhu allin kawsayniyuqmi kanki.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.4

 

Unayćhu, taytanchikkunam allinta limapaamalqanchik yaanchikñatan upallalla uyalipaakulqanchik. Kananqa kay lulaykunam huk malkakunaćhu chinkayalkanñam. ¿Imapitaćha kaynu kan? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita walaśhkunakta imaktam ninkiman śhamuq kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan.

Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Antes, nuestros padres nos daban consejos y nosotros escuchábamos atentos. Sin embargo, esta práctica se está perdiendo en algunos lugares. ¿Por qué crees que sucede esto? Dame dos razones y un consejo que les darías a esos jóvenes.

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta.

Luego, tendrás dos minutos para hablar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

¿Llapan śhutiykita nimay?

·       Śhutillaami Marisol Pilar Sánchez Beraún

·       Śhutillaa Marisol Pilar Sánchez Beraúnmi

 

·       Śhutiymi Reina Huaynalaya Lazo

·       Śhutiy Reina Huaynalaya Lazom

 

 

 

 

 

 

¿Imanuyllam kayanki? ¿Allinllachun? ¿Imam śhutiyki?

¿Cómo estás? ¿Estás bien? ¿Cuál es tu nombre?

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Carmen Sonia

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Lady Junet

·     Manam allichu kaa, Śhutiy Doris Karinam

·     Allinllam kayaa, Śhutiy Fortunata Martham

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Ana

·     Kushishallam kayaa, Śhutiymi Jesús Elidio

·     Manam allichu kaa, Śhutiymi Lucila Carito

·     Rabyaśham kayaa, Śhutiymi María Elena

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutillaami Marisol Pilar

 

 

 

 

 

1.1.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Hay malka tukillachun yaćhanapaq? ¿Imapi?

1.1.        ¿Dónde vives? ¿Te parece que es un bonito lugar para vivir? ¿Por qué?

·      Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, aw, tukishllam malkaa, hayćhuumi alli nunakuna yaćhapaakun.

·      Mamacha Cocharcas malkanćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam, Carnaval timpućhuumi wamla walaśhkuna unay waylaśhta anchakta tuśhupaakun.

·      Tarma malkaćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Mishki aśhnaq waytakunap malkanćhuumi yaćhaa, Tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Yavirironi malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, Malkamasiykunam llampu śhunquyuq.

·      Lima malkaćhuumi yaćhaa, manam tukillachu, hay malkaćhuumi achka suwakuna, lliw ñankunam ancha qanlayuq chaypi achka karrukunam matalla lipaakun ćhaqanankama.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi hawkalla yaćhapaakunchik.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, wasiypa ladunćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chilcaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi allin nunalla yaćhapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Aw tukishllam, hayćhuumi ishkay tukish plazakuna kapaakun.

·     Huamanmarca-Huayucachićhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi achka ñawi pukyukuna kapaakun. Haypiymi upyapaakunchik chuya yakullakta.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka tukish mayukuna kapaakun

·     Orcotuna malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi guindaskuna, tunaskunapis wiñapaakun, chaypitapis achka pukyukuna kan.

·     Huancánćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi carnaval timpu wamla walaśhkuna waylaśhta tuśhupaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi sábado walaćhu kuchi kankakta lantikulkan.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi tukish likana pachakuna kapaakun

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi Illay ćhulana wasikuna, imaymana lantikuna wasi, Catedral niśhanpis kapaakun.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Imakunam malkaykipi mana gustaśhunkichu? ¿Imapi?

1.2.        ¿Dónde vives? ¿Qué es lo que no te gusta de tu comunidad? ¿Por qué?

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, ñankunam qanlalla, huk nunakunam qanlankunakta mayćhuupis/maymanpis wikapan.

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, malkaćhuumi achka kalu śhamuq suwakuna kapaakun.

·     Wariwillka malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam ćhiqnikuqnilaq kapaakun.

·     Huayucachi malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam huyu nuna kapaakun.

·     Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam imaymana qanlakunakta sikyaman wikapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, contaminación sonora niśhanmi haymi mana allinta puñuchimanchikchu.

·     Casacancha malkaćhuumi yaćhaa, Kalu śhamuu nunakunam qanlankunakta kaćhaykapaakun wikapaśhakta.

·     Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunankunam likalilamun, paykunam makisapa kapaakun.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, tutallapmi achka tuśhuna wasikunakta kićhqapaakun chaykunam mana puñuyta kaćhaykamanchu.

·     Lukma malkaćhuumi yaćhaa, kay killakunam tutay walachi alalayan, kay malkallaami Huaytapallana ulqukaqpa qipallanćhu kayan.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Plazankuna, ñankunam qanlalla kapaakun.

·     Huancanćhuumi yaćhaa, ñankunam wiksu wiksu kapaakun, nunankunam mana kićhqayta munapaakunchu.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunakunam likalilamun, Paykunam suwaman muyukalqalin.

·     Chilcaćhuumi yaćhaa, Complejo Deportivo niśhanćhu walaśhkuna awsayta pawalulmi qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huayucachićhuumi yaćhaa, Kay elecciones 2022 niśhanpaqmi achka kaski shimi politicokuna likalilamun. Paykunam malkaapa illayninta suwananpaq yaykupaakun // yaykapaakun

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Feria Sabatina niśhanćhu lliw lantikuqkuna qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, achka karrukunam anchakta luyapaakun. Haymi linlinchikkunakta nanachipakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Wasiipa ladunćhuumi Local de Recepciones niśhan ćhawpi tutakama luyapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Cunas mayum achka qanlayuq malkamasinchiklayku.

·     El Tambo niśhanćhuumi yaćhaa, achka allqukunam nunakunakta kanipaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Barrio la Libertad niśhanćhuumi achka wasikunakta lulakalqalin chaymi kanan manaña chaklakuna talpupaakunanchikpaq kanñachu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkaykićhu, ¿Imakunam allichanaykipaq hukmanyanaykipaq kayan? ¿Imapi?

1.3.        ¿En qué comunidad vives? ¿Hay algo que te gustaría cambiar o mejorar en tu comunidad? ¿Por qué?

 

·         Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, wasi lulaqkunam wasinkunakta ñankunaćhu lulayalkan.

·         El Tambo malkachuumi yaćhaa, unayñam malkaapa ñankuna allpalla kayan.

·         Ahuac malkachuumi yachaa, malkaaćhu manam internet niśhanpis kanchu haymi kamachikuqkunawan lliw kumun nunakunawan ćhulachipaakuśhqun, chaywanmi yaćhapakuqkuna allinllakta yaćhapaakunqa.

·         Huasicancha malkaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, malkallaćhu sumaq sumaqmi qiwakuna wiñapaakun haymi Convenio niśhanwan imaymana allin uywakunakta apanchikman.

·         Luka malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, hatun kamachikuqkunamanmi liyman Antena Televisión, Internet niśhantapis ćhulachinanpaq.

·         Chilcaćhuumi yaćhaa, Aw, kayanmi; Hatun willakuytam ćhulaman pilqakunaćhu, qanlankunakta mana kaćhqaykunanpaq.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Hatun kamachikuqmanmi liyman Reservorio de Agua niśhanta lulaykunanpaq.

·         Huancanćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Huari malkap yaykuynintam allichaman, hatun kamachikuqmi unayña mana imaktapis lulanchu.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq haypi lliw nunakunakta liqsichinanpaq.

·          Huancayoćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq lliw karru pulichiykunakta mana luyaykunanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Cunas mayunchiktam qanlachinchikmanchu lliw uywakuna upyananpaq, haypipis lliw nunakunaktam limapaychunchikman mana qanlachinanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Feria sabatina niśhanćhuumi lliw lantikuqkunakta huk pachallaćhu lantikuykunman.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkayki, ¿kay qipa watakuna imanuumi hukmanyalqa? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.4.        ¿En qué comunidad vives? Tu distrito ¿Cómo ha cambiado en estos últimos años? Haber, Cuéntame un poquito.

·    El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan haypi Hatun yaćhaywasi Universidad Tecnológica del Perú niśhanpis likalilqun.

·    Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, malkaaćhu hatun wasikunaktam lulayalkan, achka nuna apaqkunam likalilamun haymi pulipaakuptinchikpis manchaśhanilaq kayalkanchik.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Cementerio General niśhantam allichayalkan, muśhuq nichukunakta lulayalkan, Imaymana waytakunatapis talpuyalkan tukilla likalinanpaq.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, allpalla kaśhanpi kananqa asfalto niśhanwanmi kayan.

·    Huancayoćhuumi yachaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakunchu, suwakuyllaktam yaćhapaakun.

·    Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Talpuna ćhaklakunaćhuumi wasikunakta lulaykalqalin.

·    Lukma malkaćhuumi yaćhaa, Qanyan watam hatun ishyay COVID-19 likalimuptin lliw malkamasiykuna ancha manchaśha kayalkalqa, kananqa hawkallañam kayalkan.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, malkaapa wasikunam adubiwan pilqaśha kalqa, kananqa ladrillo niśhanwanñan lulaśha kayalkan.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, malkaapa Complejo Deportivo niśhanmi unayña qunqaśha kalqa kananqa tuki llimpiśha, ishpana wasikunapis mishkilla aśhñakaćhakuyalkan, punkunkunam allin allichaśha, willakuyninkunam wikćhu kayćhu kayalkan.

·    Orcotunaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam pampa awsanakta lulapaakulqa haypi Circuito Turistico Shutu niśhantapis allichapaakulqa.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakulqachu.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Achka nunakunam wasinta lulaykuyan ladrilluwan chaypi achka lantina wasikunapis sumaqmi likalilqamun.

 

 

1.5.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? Huk malkaman liyta atipal, ¿Maytam linkiman? ¿Imapi?

1.5.        ¿En dónde vives? ¿Si pudieras mudarte a otro lugar, ¿a dónde irías? ¿Por qué?

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Yanacancha malkaktam liyman, hayćhuumi achka pukuya akśhu wiñapaakun, mishkillam yanuptiyki haypi imaymana uywakunapis pampaćhu puliyalkan, chuya yakupis achkam yaluyalkan ñawi pukyupi.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Qunu malka Satipo niśhantam, qunulla kaptinmi.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Oxapampa malkaktam liyman, qunu malkallam.

·    Chilca malkaćhuumi yaćhaa, Lima malkamanmi liyman hayćhuumi Parque de las aguas niśhan kayan.

·    Carmen Alto niśhanćhuumi yaćhaa, Trujillo malkamanmi liyta munaa hayćhuumi Climanpis tukilla.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Yaa EEUU suyuktam liyman, chay malkam tuki tukilla hayćhuumi hatun llamkana wasikuna kapaakun.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaami tuki tukilla.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaatam anchakta munaa.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Pichanaki malkaktam liyman hay malkam qunulla.

·    Pilcomaćhuumi yaćhaa, Tarma malkaktam liyman hay malkaćhuumi tukish waytakuna wiñapaakun.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Huánuco malkaktam liyman hayćhuumi taytaakuna, tuliykuna yaćhapaakun.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Chanchamayo malkaktam liyman hayćhuumi climanpis tukishlla.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Altu Cunas pachaktam liyman, Tukish likana pachankunapi

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Kay malkaatam sumaq sumaq alalan, Satipo malkaćhuñatak achka añakuna kan.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, Salcabamba malkaktam liyman, Mamallaawan kaqnapaq

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6.        ¿Ima yaćhaywasićhuumi yaćhachinki? ¿Ima yaćhaykunaktam anchakta yaćhapaakunchikman allin yaćhachikuq kananchikpaq? ¿Imapi?

1.6.       ¿En qué escuela enseñas? ¿Qué habilidades crees que se necesitan para ser un buen profesor? ¿Por qué?

·    Yaćhaywasi 26 de abril niśhanćhuumi, llampu śhunquyuq, kushi kushisha kapaakunchikman, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Héroes de Chupaca niśhanćhuumi, sumaq yayniyuq, tuśhulikuq, limaysapa, kushisha nuna, llampu śhunquyuq kapaakunchikman.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, TICs niśhantam allinta yaćhapaakunchikman lliw yaćhapakuqkunawan muśhuq yaćhaykunakta yaćhapaakunanchikpaq.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, Llampu śhunquyuq nunam kapaakunchikman.

·    I.E. 146 Marcatuna niśhanćhuumi, Muśhuq yaćhayniyuq (ser innovadores), llampu śhunquyuq (tener paciencia), allin kaqniyuq (ser justo), haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Manuel María Flores niśhanćhuumi, allin nunalla kal, limaysapa nuna, kushisha nuna, sumaq yayniyuq, Urukunakta allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi 30001-48 niśhanćhuumi, allin nunalla, śhunquwan yaćhachil, akapakunakta alli allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi José Faustino Sanchez Carrión niśhanćhuumi, allin uyalikuq, Muśhuq lulaq, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

 

 

 

 

 

 

 

1.7.        ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? Huk malkakta llamkanaykipaq aklaptiyki, ¿Ima malkaktam aklaykunkiman? ¿Imapi?

1.7.        ¿En qué comunidad trabajas? Si pudieras escoger otra comunidad para trabajar, ¿cuál sería? ¿Por qué?

·     Huasicancha malkaćhuumi llamkaa, Jauja malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan, haypi mana sumaq alalaq malkam.

·     Santo Domingo de Acobamba malkaćhuumi llamkaa, Andamarca malkaktam aklaykuman, hayćhuumi Internet niśhanpis kan.

·     Cerro de Pasco niśhanćhuumi llamkaa (llamkaykuu), Huancayo malkaktam aklaman, hayćhuumi wawiikuna, wayapaapis yaćhapaakun.

·     Shikuy malkaćhuumi llamkaa, Villavista malkaktam aklaykuman, hay malkaćhuumi achka karrukuna kan wasiyta kutinapaq

·     Lima malkaćhuumi llamkaa, Huachac malkaktam aklaykuman, hayćhuumi achka waakakunapi lichinta chawaykul kiisukta lulapaakun.

·     Satipo malkaćhuumi llamkaykuu, malkaatam kutiyman, Wasiipa qipallanćhuumi llamkana wasi kan.

·     Pucara malkaćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman chayćhuumi I.E. Nuestra Señora del Rosario niśhan kayan.

·     Chupaca niśhanćhuumi llamkaa, Buenos Aires malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan.

·     Shapish malkanćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman, hayćhuumi alli allin yaćhaywasi kayan I.E.E. Santa Isabel niśhan.

 

 

 

 

 

 

1.8.   ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? ¿Ima lulaykunaktam anchakta lulayta munanki llamkayniykićhu? ¿Imapi?

1.8.    ¿En qué comunidad trabajas? ¿Qué es lo que más te gusta hacer en tu trabajo? ¿Por qué?

·         Lucma malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

·         Huacrapuquio malkaćhuumi llamkaa, wankalimayćhu hillkaytam anchakta munaa, haywanmi unay wankakunap limayninta kawsachiy.

·         Shikuy malkachuumi llamkaa, yupaytam, yaćhapakuqkunam hayla yaćhapakuyan yupaykunakta.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, Teatro Científico niśhantam lulaykuu lliw yaćhapakuqkunawan. Haywanmi llapallan yaćhapaakun imaymana yaćhaykunakta.

·         Machkan malkaćhuumi llamkaykuu, yaćhapakuqkunaawanmi kayta munaa, paykunam allinllakta liman.

·         Shapish malkaćhuumi llamkaykuu, anchaktam gustaykaman yaćhachiyta, tuśhuchiyta, limayta, awsayta lliw yaćhachikuqkunakta; haywanmi lichkachinchin yaćhapakuqkunakta allinta yaćhaykunanpaq.

·         Puzu malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam takichiy, awsachiy, ñawinchachiy, allinta yaćhaykunanpaq.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam wintukunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam willakuykunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Huamachuco malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam anchakta gustaykaman ñawinchachiyta, hillkachiyta, yupaychaytapis, allin yaćhapakuqkuna kananpaq.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam limayta, tupuyta, awsayta, ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

 

 

1.9.   ¿Ima yaćhaywasićhuumi qallaykulqanki yaćhapakuyta? Yaćhaywasiykićhu, ¿ima cursoktam anchakta munalqanki? ¿Imapi?

1.9.   ¿En qué colegio estudiaste? ¿Cuál fue tu curso favorito en el colegio? ¿Por qué?

·          I.E. Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          I.E. Nuestra Señora de Cocharcas niśhanćhuumi, Historia del Perú niśhantam, Perusuyunchikćhu imaymana pasaśhantam haywan yaćhaykuu.

·          Politécnico Bruno Terreros niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, uchukllapiymi yuyaysapa yuyaysapa kalqa.

·          Yaćhaywasi Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          Ñawpaq yaćhaywasi Santa Isabel niśhanćhuumi, Geografía niśhanmi anchakta gustaykamalqa, yaćhachiqkaq tukishllaktam yaćhachilqa.

·          Yaćhaywasi Jorge Basadre niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, yaćhachiqniymi asikaćhal kushishalla yaćhachimalqa.

·          Yaćhaywasi Inmaculada Concepción niśhanćhuumi, Educación Artística niśhantam, yaćhachiqkaqmi allinllakta llimpichimalqa, tuśhuchimalqa, takichimalqa.

 

 

 

 

 

 

 

 

1.10.   Yaćhachikuq kanaykipaq, ¿mayćhuumi yaćhapakulqanki? ¿Imanuupam yaćhapakuqniykikunakta awnichinki wankalimayta limapaakunanpaq? Maa, aśhllata willamay.

1.10.   ¿Dónde estudiaste para ser profesor? ¿Cómo motivas a tus alumnos para que hablen su idioma Huanca? Haber, Cuéntame un poco.

·          Hatun yaćhaywasi UNCP niśhanćhuumi, yaćhaywasićhuumi aśhllakta limaykuu wankalimayta uruchakunakta gustaykunanpaq.

·          Hatun yaćhaywasi UNCP niśhanćhuumi, wankalimayta limaykul, takikunawanpis.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, wankalimayta limapaykunanpaq mishkikunakta quykulmi awnichiy.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, wankalimayćhu takichil, paykunap taytankunam wankalimayta yaćhapaakun.

·          Hatun yaćhaywasi UPLA niśhanćhuumi, mishki limaykunakta (piropos) limaykul. (hablándoles)

·          I.S.P.P. Gamaniel Blanco Murillo niśhanćhuumi, wankalimayćhu takichil.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam wankalimayćhu limapaykuu.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam awnichiy wankalimayllaćhu napaykul.

·          I.S.P.P.E. de Huancavelica niśhanćhuumi, wankalimayćhu ñawinchaykul, patkuchikunaktapis tapuykul.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.11.   ¿Hapallaykichun icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima allin kaqtam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.11.  ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué virtudes tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, allin kaqllaami lulaysapa.

·          Hapallaami allinta llamkaykuu, llampu śhunquyuqmi kaa, Yaćhaywasiićhuumi uchukkuna mana mikullal śhapaakamun haymi wasiipi imallaktapis apaa mallichinapaq.

·          Utunakuśham llamkayta munaa, limaysapam kaa, llamkay wasiićhuumi yaćhachiqmasikunawan imallaktapis limal asikulkanchik.

·          Utunakuśham llamkayta munaa, Tolerancia niśhantam uywaa, huk nunakunap lulayninkunaktam awniy.

·          Hapallaami llamkayta munaa, allin lulakuqmi kaa haypi Kushishallam imaktapis lulaa.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa llapallanchikmi yanapanakunchik.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, llapanchikmi allin śhunquyuq kapaakunchik haymi ima lulaytapis allinta lulaykunchik.

·         Huñunakuśham llamkayta munaa, Desprendimiento niśhantam uywaa, haywanmi allinta limapaykul nunakunakta hukmanyachiy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.12.      ¿Hapallaykichu icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima mana allin kaqniykikunaktam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.12.      ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué defectos tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, waśhalimaq nunakunaktam ćhiqniy.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, mana pacienciayuqmi kaa, haymi huk nunakuna sumaqta limaykuptin sumaqlla limapal qanyapaykuu.

·             Hapallaami llamkayta munaa, mana allin lulaqkunakta manam awnichu.

·             Hapallaami allinta llamkaa, mana imapis allinta yalumaptin piñakuumi.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, imallapipis sintikuu/waqakuu/llalikuu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.13.   ¿Ima malkakunaktam watukuq lilqanki? Hay malkakunap ¿imakunam anchakta gustaśhulqanki? Maa, willamay aśhllata.

1.13.  ¿Qué lugares has visitado? ¿Qué fue lo que más te gustó de esos lugares? Haber, Cuéntame un poco.

·             Qunu malkallakta Tingo María niśhantam lilqa huk malkakunakta manañam lilqachu, hay malkaćhu mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa. Hayćhuumi Bella Durmiente ulqutapis liqsilqa.

·             Sicaya, Aco malkakunaktam lilqa hay pachakunaćhuumi mishki akśhukta, chuqllukta, kiisullantawan, uchullantawan mikulqa, mikuyta pawalqulmi awilaawan kukallakta ćhaqćhalqa.

·             Patapampa, Chongos alto malkakunaktam lilqa, hay malkakunap Yaćhayninkuna, lulayninkuna, nunankuna, mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Santa Eulalia malkaktam lilqa, hayćhuumi mishki mishki ruutakuna wiñapaakun, muyunćhu tutaćhuupis qunullam, hatun mayunpis sumaq sumaqmi.

·             Qunu malkallakta Trujillo niśhantam lilqa, hay malkaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco malkakta, Ayacucho malkakta, Arequipa malkaktapis lilqa, hay malkakunaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco, Ayacucho, Arequipa malkakunaktapis lilqa, hay malkakunaćhuumi mishki mikuyninkuna anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Cusco niśhantam lilqa, haypi Tiahuanaco niśhantapis lilqa hay malkaćhu Machupicchu, Ollantaytambo pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Ayacucho niśhantam lilqa, Pikimachay, Pampa de la Quinua, Ruinas de Wari, Intihuatana pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Oxapampa niśhantam lilqa, hayćhuumi likaykulqa Cueva de las Lechuzas, Las Cataratas del Rio Tigre niśhantapis.

 

1.14.  ¿Yanukuyta gustaśhunkichun? ¿Ima mikuymi anchakta gustaśhunki? ¿Imanuumi lulqanchik? Hayta willaykamay.

1.14.   ¿Te gusta cocinar? ¿Cuál es tu comida favorita? Cuéntame cómo se prepara.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akśhu ankayta aychallantawan, Akśhutam mundanchik, ikinchik haypi casitućhuumi qunuchinchik asaytikta haymanmi akśhu ikiśhakta, uchuk aycha kuchuśhakta hillpunchik.

·             Aw, yanukuyta anchaktam gustaykaman, Arroz con leche niśhanta, ishkay nunapaq lulanchik: Ishkay upyana yakuktam uchuk mankaman hillpunchik, yakukaq timpuyaptinmi Arroz paqaśhakta, Canela, Clavo de olor, Azucartapis hitalpunchik, yanuśhaña kayaptinmi Leche Gloria niśhanta yapaykunchik haypi kimsa minuutuspi hulunchik mikunanchikpaq.

·             Manam yanukuyta gustamanchu, arrozllaktam lulayta yaćhaa.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akaśh ankaytam, Akaśhtam wañuchinchik haypi yaku timpuśhawanmi wachanta siplanchik, mana wachayuqña kayaptin tawaman kuchunchik, Casitućhuumi asaytikta anchakta qunuchinchik haymanmi akaśhkaqta ankanchik.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.15.   ¿Computadorawan llamkankichun? ¿Allinchu llamkanaykipaq? Computadorakaq, ¿Imakunapaqmi allin?

1.15.  ¿Trabajas con computadora? ¿Te parece que es útil? ¿Para qué otras cosas se puede usar la computadora?

·             Aw, allinmi, lulayninchikkunakta lulaykunapaq.

·             Manam, allinmi.

·             Aw, allinmi, Yaćhayniikunakta, huñunakuy virtual niśhanta lulanapaq, takiykunakta uyalinapaq, Awsaqkunap awsayninta likananchikpaq.

·             Aw, allinmi, hillkananchikpaq, takiykunakta uyalinapaq, allinta laćhkaykunanchikpaq, imaymana lulaykunapapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.16.    Qampa malkaykićhu, ¿anchaktachun akaćhan? Qamta, ¿Inti muyuntachun icha tamya muyuntachun gustaśhunki? ¿Imapi?

1.16.   ¿En tu comunidad hace mucho calor? ¿Te gustan más los días soleados o lluviosos? ¿Por qué?

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, talpuyninchikpaqmi allinlla kan.

·             Aw, Inti muyuntam gustaykaman, mayumanmi uwishniykunakta, kuchiyta, aśhnuuta michinapaq atiy haypi ćhawpi muyunćhu almaykuu, guindastapis pallapaykuu mikunapaq.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, kawsayniytam anchakta kushichiman.

·             Aw, tamya muyuntam gustaykaman, Tamyamuptinmi puñuyta munaa.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, pampakunaćhuumi imaymana haćhakuna chilkipaakamun.

·             Manam, inti muyuntam gustaykaman, ancha lupaykawanmi qunukuu haymi karilla kaa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.17.   ¿Mayćhuumi hamapayniykita pasayta munanki? ¿Imakunaktam hamapayniykićhu lulayta munanki? ¿Imapi?

1.17.  ¿Dónde te gusta pasar tus vacaciones? ¿Qué te gusta hacer en vacaciones? ¿Por qué?

 

·             Tarmaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, ayllukunawanmi pasayta munaa, paykunankta unayñam mana likaykuchu.

·             Huancayoćhuumi pasayta munaa, ayllukunawanmi huk malkakunakta liyta munaa, paykunawanmi kalu killa-killaćhu tinkupaakuu.

·             Chupaca malkaćhuumi hamapayniykunakta pasayta munaa, wasiytam allichayta gustaykuu, muyun muyun llamkaykuptiymi mana atipachu yaluyta hamanapaq.

·             Santa Rosaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, hayćhuumi yanukuyta munaa, ćhaklaćhuumi kayta munaa.

·             Wawhikunawanmi pasayta munaa, muśhuq malkakunaktam liqsiyta gustaykuu, hay puliykunawanmi ñawiyta kushichiy.

·             En la ciudad de Huancayo, me gusta confeccionar ropa, cocinar y actualizarme en talleres de educación, te sientes bien al realizar esas actividades.

·             Huancayo malkaćhuumi pasayta munaa, muudanakunakta hilayta, yanukuyta, Allin yaćhaykuna yaćhachiqkunap, hay lulaykunakta lulalmi allinlla kaa.

·             Huanuco malkaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, Taytaakunawan, tuliikunawan, limayta gustaykuu, Paykunaktam unayña mana likaykuchu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.18.   Imanuumi taytaykikuna kalqa? ¿Yalpayankichun akapa kayaptiyki taytaykikuna huk imakunaktapis yaynichaśhuśhqaykita? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.18.   ¿Cómo eran tus padres? ¿Recuerdas algún consejo que te dieron de niño? Haber, Cuéntame un poco.

·             Kuyaysapa nunakunam kalqa, Paykunam limapamalqa hatun kaptiyki manam huyu walmi kankichu, aśhtawan llamkaysapa walmim kanki.

·             Taytaakunam allin nunalla kapaakulqa. Paykunam limapamalqanchik huk nunakunap imayninkunaktapis manam chalanchikmanchu.

·             Taytallaakunam allin śhunquyuq kapaakulqa, haymi taytankuna nipaakulqa manam makisapa, kaski shimi kapaakunkichu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.19.   ¿Yaćhachikuqchu unaypita kayta munalqanki? ¿Ima huk yaćhapakuytaćh yaćhayta munankiman kalqa? ¿Imapi?

1.19.   ¿Siempre quisiste ser profesor? ¿Qué otra cosa te hubiera gustado estudiar? ¿Por qué?

·             Aw, uchuklla kalmi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología niśhanmi, hay yaśhaykaqwanmi huk nunakunakta yanapaykunchik.

·             Manam, Amachakuqmi kayta munalqa, wakcha (mana illayniyuq nunakunakta) nunakunakta yanapanapaq.

·             Aw, uchukllapiymi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología Educativa niśhantapis yaćhayta munalqa, hay ishkay yaćhaykunawanmi akapakunakta yaćhayninćhu yanapaa.

·             Manam, Químico Farmaceutico niśhantam yaćhayta mulalqa, ishyaq nunakunakta yanapanapaq.

·             Manam, PIP niśhanta kayta munalqa. Malkamasikunaktam lliw suwakunap amachaykunapaq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.20.   ¿Takiykunakta uyaliyta munankichun? ¿Ima takiykunaktam uyalinki? ¿Tuśhuytachu icha takiytachu munanki?

1.20.  ¿Te gusta escuchar música? ¿Qué música escuchas? ¿Prefieres bailar o cantar?

·             Aw, imaymana takiykunaktam Uyaliy, Imay uurapis Tunantada niśhantam uyaliy, takiytam munaykuu.

·             Aw, Grupo 5 niśhantam uyaliy, tuśhuytam munaa.

·             Aw, Baladas antiguas niśhantam uyaliy, ishkaynintam munaa.

 

 

 

 

 

PREGUNTA 1

 

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·      ¿En qué trabaja Mariluz?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·      Según el texto, ¿en qué estaría trabajando Mariluz ahora si de joven hubiera tenido más paciencia?

 

De acuerdo con el texto, ¿Qué problema habría tenido Mariluz en su trabajo si no hubiera aprendido las lenguas de sus padres?

Śhutiymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi kaa. Santa Rita malkaćhuumi naasilqa. Yaćhachikuqmi kayta munalqa, Mana llampu śhunquyuqmi kaykulqa akapakunakta yaćhachinapaq, haymi kanan nuna hampikuqña kaa, haypiymi anchakta llamkayniyta munaykuu nunakunakta yanapaśhapi. Unay limaykunakta limaśhawanmi yanapaa qishyaq nunakunakta. Taytaakunaktam sulpay niy ashaninka, yanesha yaćhachimaśhanpi, uchukllapiymi limayta yaćhachimalqa. Haypiyñatak yaćhaywasićhu castellano limayta yaćhaykulqa.

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·         Kanan, uyaliśhaykipita willaykamay.

·         ¿Imaćhuumi Mariluzqa llamkan?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·    Uyaliśhaykipita, ¿imaćhućha Mariluz llamkayanman, wamlapiyta llampu śhunquyuq kal?

 

Uyaliśhaykipita, Mariluzqa taytankunap limayninkunakta mana yaćhal ¿Imanućha llamkayninćhu kanman? ¿Ima sasachakuykunaktaćh talikunman?

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

 

Mariluz quería ser profesora, pero no tenía paciencia y optó por ser enfermera y ayudar a sus pacientes que son hablantes de ashaninka y yanesha.

 

 

Mariluz Ahuanari yaćhachikuqmi kayta munalqa, yaćhachinanpashi mana llampu śhunquyuq kalqa, hayshi kanan hampikuq nunaman kutikulqa. Taytankunam yaćhachilqa qunu malkakunap limayninta, hayta limalmi kanan ishyaqkunakta yanapan.

 

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, Pay yaćhachikuqmi kayta munalqa, mana llampu śhunquyuq kalshi uruchakunakta mana atipalqa yaćhachiyta, kananqa nuna hampikuqña, pay yanapan unay limayninkunakta limal lliw ishyaq nunakunakta.

 

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, es enfermera, se comunica y atiende bien a sus pacientes pues habla el ashaninka y yanesha.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watayuqshi, ishyaq hampikum, Ashaninka, yanesha limaykulshi ishyaq nunakunakta allinta yanapaykun.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watuyuqshi, pay ishyaq hampikuqmi, qunu malkakunap unay limaykunakta limalshi nunakunakta yanapan llamkayninćhu.

 

Paymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi, yaćhachikuqmi kayta munalqa haymi mana llampu śhunquyuq kaykulqa, yaćhachikuqkunakta yaćhachinanpaq, Kananqa ishyaq hampikuqñam.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, de joven quería ser profesora, pero ahora es enfermera, asimismo habla las lenguas Ashaninka y yanesha que aprendió de sus padres.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, lasak wamlalla kalshi yaćhachikuq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, taytankunaśh yaćhachipaakulqa Ashaninka, Yanesha limaykunaktapis.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, quiso ser docente y no tuvo paciencia, ahora es enfermera y le ha servido saber el Ashaninka y yanesha para comunicarse y atender bien a sus pacientes.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, yaćhachikuqshi kayta munalqa, hayshi llampu śhunqu mana kalqachu, kananqa nuna hampikuqña, Ashaninka, yanesha yaćhaśhanshi lliw ishyaq nunankunawan allinta limapaakun.

 

Mariluz antes quiso ser docente actualmente es enfermera y conoce las lenguas originarias de sus padres.

 

Mariluzshi unayćhu yaćhachiq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, Taytankunap unay limayninkunaktam liqsin.

 

 

 

 

PREGUNTA 2

 

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·           ¿Qué cargo tiene el señor Felipe en su comunidad?

·            

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Según lo que escuchaste, si el papá de Felipe no hubiera sido profesor, ¿Qué cosas no habría podido hacer Felipe cuando era niño?

 

Según Felipe, ¡qué pasa si no aprovechamos la oportunidad de compartir momentos con otras personas y tampoco las escuchamos con atención?

Śhutiymi Felipe Inuma, pichqa ćhunka watayuqmi kaa. Nuevo Porvenir malkapiytam apu kaa, Corrientes mayup manyanćhuumi kayan. Uchuklla kalmi pasaypa illaakulqa achka malkakunakta taytaa yaćhachikuq kaśhanlayku. Pay llamkaśhanlaykum achka malkakunakta liqsilqa. Ñatan hay malkakunap kawsayninkuna yaćhayninkuna manam yaapanuchu kalqa, haymi taytallaa yaćhachimalqa mana piktapis hamuyayta, usuchiyta. Haynullam ishkay chulinkunakta yaćhachilqa. Juana walmiitam niy: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhanki”.

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

·           ¿Ima cargoyuqmi malkanćhu tayta Felipe?

 

 

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Felipep taytan mana yaćhachikuq kaptinqa, ¿Imaktam Felipe takshalla kal mana lulayta atipanmanchu kalqa?

 

 

Felipe niśhqannupis, ¿Imanućha kanman mana huk nunakunawan limaptinchik, yanapaptinchik, mana sumaqpa uyaliptinchik?

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

Felipe es una autoridad de Nuevo Porvenir, de niño viajaba a diferentes comunidades, su padre era docente y por ello aprendió a valorar las distintas costumbres de los pueblos de igual forma enseñó a sus hijos.

 

Nuevo Porvenir malkap hatun kamachikuqshi kalqa, uchuklla kal achka malkakunaktam illaakulqa, Yaćhachikuqpa chulinmi, haymi imaymana yaćhayninkunakta, lulayninkunakta ćhaninchalqa, haynullam chulintapis yaćhachilqa.

Felipe de 50 años es autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir y aprendió a no menospreciar a los demás.

 

Tayta Felipem, pichqa ćhunka watayuq, Nuevo Porvenir malkapiymi hatun kamachikuq, paymi huk nunakunakta ćhiqninchu aśhtawan llampu śhuqullanwan piktapis kuyakun.

Tayta Felipe Inumaśh pichqa ćhunka watayuqña, malkanshi Corrientes Mayup patanćhu, taytanshi yaćhachikuq kalqa hayshi lliw kalu malkakunakta liqsilqa haymi kanan pay nin: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhaykunki”.

Tayta Felipe Imunaśh Porvenir malkap apunnin, paymi nin: Taytanshi yaćhachikuq kalqa haypishi malkan malkan illaakulqa, hayćhuumi liqsilqa imaymana lulaykunakta, limaykunaktapis, chaypiymi pay allin nunalla.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3

 

“Yaanchik yaćhachiqkuqnu yaćhaywasichu lulinćhu, waśhaćhu allin lulaykunawanmi yaćhachipaakuśhqun. yaćhapakuqninchikkunam hukkunakta yanapaśhanchikta, mallichiśhanchikta, mana kaskikuśhanchikta likal paykunapis haynullaktam lulapaakunqa. Haypita taytankunapis chulinkunakta allin kikinpa lulayninkunawanmi yaćhachipaakun. Wakinnin uruchakuna qillakunam kapaakun, manam yaćhaywasinpi lulaynin kaqkunakta lulapaakunchu, asipapaakun yaćhapakuq masinkunakta. Chulikunam taytankunakta llapa imaymana lulaśhankunakta likal lulapaakun. Paykunam esponjanu kapaakun”. Qanyanmi asamblea comunal niśhanćhu chayta nilqa. Akapakunap taytankunam piñakulkan haytanu limaśhapi, hayllaktam limaykulqa.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·         Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

 

·         Uyaliśhaykipita, ¿Mayćhuumi yaćhachikuq talikulqa nunakunakta limapaśhan uura?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·     Uyaliśhaykipita, ¿imapićha wakinnin taytamamakuna piñakulkalqa yaćhachikuq niśhanpi?

·     Uyaliśhaykipita, ¿Imanu kaqpitam yaćhachikuqkaq uruchakuna esponjanuumi nilqa?

“Nosotros los profesores tenemos que enseñar con el ejemplo, dentro y fuera del aula. Si nuestros alumnos ven que ayudamos a los demás, no mentimos, compartimos con las personas, eso van a copiar también ellos. Y también los padres son ejemplo para sus hijos. Algunos niños son flojos, no hacen tareas, se burlan de sus compañeros. Los hijos ven y copian todo lo que hacen sus padres. Son como esponjas.” Eso dije yo ayer en la asamblea comunal. Algunos padres se molestaron con lo que dije. Bueno, eso es lo que pienso.

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

 

·      Según lo que escuchaste, ¿dónde se encontraba el profesor cuando dio su mensaje?

Pregunta capacidad 2:

·     Usa solo una de las preguntas.

·     Según lo que escuchaste, ¿por qué crees que algunos padres se molestaron con lo que dijo el profesor?

·     Según lo que escuchaste, ¿a qué se refiere cuando dice que los niños son como esponjas?

 

El profesor mencionó en una reunión que nuestro diario actuar enseña un estilo de vida.

 

Yaćhachikuqmi taytakunakta huñunakuyćhu nilqa: Muyun muyun lulaśhanchikmi allin kawsaypaq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.1

 

Kay qipa pichqa watakunaćhu, walmi maqakuq, walmi usuchikuq achkaktam milalqun. ¿Imapiymi haykuna pasan? Maa, ishkay kaqllakta nimay, haypita imaktam ninkiman walmikunakta.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

En los últimos cinco años, han aumentado los casos de violencia contra la mujer. ¿Por qué crees que pasa esto? Dame dos posibles razones y un consejo que le darías a esas mujeres.

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       Falta de valores.

·       El alcoholismo

 

CONSEJO:

Que haya planificación familiar

KAQKUNA:

Mana kaqniyuq.

Allin upyaq

 

ANYAPAY:

Allin limanakuy pulanwan kanman.

RAZONES:

·       Falta de formación en valores.

·       El alcoholismo en los varones.

 

CONSEJO:

·       Practicar la comunicación horizontal donde se fomente la equidad de género. Asimismo, las autoridades sancionar a los infractores.

KAQKUNA:

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

·       Ancha upyakuq walaśhkunaćhu.

 

 

ANYAPAY:

·       Ayllunchikćhu sumaq limanakuy wamla walaśhkuna kasarakuptin kuyanakunanpaq. Hatun kamachikukunapis mana allin lulaqkunakta cárcel niśhanman wićhqaykunman.

·       Mana maqachikuchunchu wayapanwan antispa DEMUNA niśhanta linman maqaśhanta willaykunanpaq.

RAZONES:

·       Hombre mancebado (Mujeriego)

·       Falta de formación en valores.

 

CONSEJO:

 

KAQKUNA:

·       Wakra wayapa

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

 

 

 

ANYAPAY:

·       Wayapakuna haynu kaptin walmikunam wayapankunakta kaćhaykapaakunman.

·       DEMUNA niśhanćhu liqsichinman wayapan maqaśhanta.

·       Walmikuna manam upallalla kapaakunmanchu aśhtawan liqsichinman wayapan usuchiśhanta, tunkichiśhanta, maqaśhantapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.2

 

Hatun ishyay COVID-19 śhutiyuq tiimpum wasikunaćhu akapakunakta maqaśhankunapi achka willakuykuna likalilqamun. ¿Imapićha hay maqaykuna milalqun? Maa, ishkay kaqllakta nimay. Haypita taytankunapaq imallaktam ninkiman.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Durante la pandemia, se han reportado muchos casos de maltrato contra los niños en sus hogares. ¿Por qué crees que esos casos han aumentado? Dame dos posibles razones y un consejo para sus padres.

 

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·   Hogar disfuncional

·    Bajos recursos económicos

 

CONSEJO:

·         Ayudar al niño con asistencia psicológica.

·         Ser padres responsables asumiendo su rol.

KAQKUNA:

·     Mana Mamayuq, Mana taytayuq.

·     Mana illayniyuq nuna.

 

ANYAPAY:

·     Ayllu yanapaq nunakunawan, akapakunakta yanapaykunchikman.

·     Taytanu, mamanuumi kapaakunchikman.

RAZONES:

·       No cumplir con las tareas

·       No tener paciencia

 

 

 

CONSEJO:

Ayudar al niño en sus tareas y tener paciencia

KAQKUNA:

·       Uruchakuna lulayninkunakta mana lulaptin

·       Taytakuna llampu śhunquyuq mana kaptin.

 

ANYAPAY:

Taytankunam allin śhunquyuq kapaakunman uruchakunap lulayninkunakta lulayshinanpaq.

 

RAZONES:

·       El confinamiento en casa

·       Carencia de dinero.

 

CONSEJO:

Buscar la forma de distraer al niño y que los problemas del hogar se solucionan dialogando.

KAQKUNA:

·       Wasillaćhu wićhqalaśha kal.

·       Mana illayniyuq.

 

ANYAPAY:

·       Imaymana lulaykunawan / awsaykunawan awsachil haypi sumaqlla limaykul ayllunchikkunawan tukilla kawsapaakuśhqun.

 

 

 

PREGUNTA 3.3

 

Kananqa pasaypam walmikuna yaćhapakuyninkunakta kamakaśhanta, llamkayniyuq kapaakuśhantapis likanchik. ¿Walmikunakaq allin wiñalinanpaq yanapaykuna kanmanchu? ¿Imapi? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita imaktam ninkiman śhamuq wamlachakta allin kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Ahora es más común ver mujeres que terminan sus estudios y son profesionales. ¿Crees que las mujeres deben tener más oportunidades para desarrollarse? ¿Por qué? Dame dos razones y un consejo que le dirías a una niña para su futuro.

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       El machismo perdura en nuestra sociedad.

·       Los varones y las mujeres deben tener igual oportunidad.

 

 

 

CONSEJO:

Niñas el estudio es primero con ello vas a desarrollarte como persona.

KAQKUNA:

·       Kanankamam hay MACHISMO niśhan

Malkanchikkunakćhu kayan.

·       Wamla walaśhkunam imaymana lulayćhu kapaakunman.

 

ANYAPAY:

Wamlachakuna allinta yaćhaykuptiyki waćhaywasiykićhu allin kawsayniyuqmi kanki.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.4

 

Unayćhu, taytanchikkunam allinta limapaamalqanchik yaanchikñatan upallalla uyalipaakulqanchik. Kananqa kay lulaykunam huk malkakunaćhu chinkayalkanñam. ¿Imapitaćha kaynu kan? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita walaśhkunakta imaktam ninkiman śhamuq kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan.

Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Antes, nuestros padres nos daban consejos y nosotros escuchábamos atentos. Sin embargo, esta práctica se está perdiendo en algunos lugares. ¿Por qué crees que sucede esto? Dame dos razones y un consejo que les darías a esos jóvenes.

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta.

Luego, tendrás dos minutos para hablar.

 

 

 

 

 

 

 

¿Llapan śhutiykita nimay?

·       Śhutillaami Marisol Pilar Sánchez Beraún

·       Śhutillaa Marisol Pilar Sánchez Beraúnmi

 

·       Śhutiymi Reina Huaynalaya Lazo

·       Śhutiy Reina Huaynalaya Lazom

 

 

 

 

 

 

¿Imanuyllam kayanki? ¿Allinllachun? ¿Imam śhutiyki?

¿Cómo estás? ¿Estás bien? ¿Cuál es tu nombre?

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Carmen Sonia

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Lady Junet

·     Manam allichu kaa, Śhutiy Doris Karinam

·     Allinllam kayaa, Śhutiy Fortunata Martham

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutiymi Ana

·     Kushishallam kayaa, Śhutiymi Jesús Elidio

·     Manam allichu kaa, Śhutiymi Lucila Carito

·     Rabyaśham kayaa, Śhutiymi María Elena

·     Kushi kushisham kayaa, Śhutillaami Marisol Pilar

 

 

 

 

 

1.1.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Hay malka tukillachun yaćhanapaq? ¿Imapi?

1.1.        ¿Dónde vives? ¿Te parece que es un bonito lugar para vivir? ¿Por qué?

·      Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, aw, tukishllam malkaa, hayćhuumi alli nunakuna yaćhapaakun.

·      Mamacha Cocharcas malkanćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam, Carnaval timpućhuumi wamla walaśhkuna unay waylaśhta anchakta tuśhupaakun.

·      Tarma malkaćhuumi yaćhaa, Aw, tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Mishki aśhnaq waytakunap malkanćhuumi yaćhaa, Tuki tukillam malkallaa, hayćhuumi tuki waytakuna wiñapaakun.

·      Yavirironi malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, Malkamasiykunam llampu śhunquyuq.

·      Lima malkaćhuumi yaćhaa, manam tukillachu, hay malkaćhuumi achka suwakuna, lliw ñankunam ancha qanlayuq chaypi achka karrukunam matalla lipaakun ćhaqanankama.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi hawkalla yaćhapaakunchik.

·      El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, wasiypa ladunćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka haćhakuna wiñapaakun.

·      Chilcaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi allin nunalla yaćhapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Aw tukishllam, hayćhuumi ishkay tukish plazakuna kapaakun.

·     Huamanmarca-Huayucachićhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi achka ñawi pukyukuna kapaakun. Haypiymi upyapaakunchik chuya yakullakta.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkaa, hayćhuumi achka tukish mayukuna kapaakun

·     Orcotuna malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam, hayćhuumi guindaskuna, tunaskunapis wiñapaakun, chaypitapis achka pukyukuna kan.

·     Huancánćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi carnaval timpu wamla walaśhkuna waylaśhta tuśhupaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi sábado walaćhu kuchi kankakta lantikulkan.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi tukish likana pachakuna kapaakun

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, aw tukishllam malkallaa, hayćhuumi Illay ćhulana wasikuna, imaymana lantikuna wasi, Catedral niśhanpis kapaakun.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? ¿Imakunam malkaykipi mana gustaśhunkichu? ¿Imapi?

1.2.        ¿Dónde vives? ¿Qué es lo que no te gusta de tu comunidad? ¿Por qué?

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, ñankunam qanlalla, huk nunakunam qanlankunakta mayćhuupis/maymanpis wikapan.

·     Chilca malkaćhuumi yaćhaa, malkaćhuumi achka kalu śhamuq suwakuna kapaakun.

·     Wariwillka malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam ćhiqnikuqnilaq kapaakun.

·     Huayucachi malkaćhuumi yaćhaa, Malkamasiykunam huyu nuna kapaakun.

·     Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam imaymana qanlakunakta sikyaman wikapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, contaminación sonora niśhanmi haymi mana allinta puñuchimanchikchu.

·     Casacancha malkaćhuumi yaćhaa, Kalu śhamuu nunakunam qanlankunakta kaćhaykapaakun wikapaśhakta.

·     Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunankunam likalilamun, paykunam makisapa kapaakun.

·     El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, tutallapmi achka tuśhuna wasikunakta kićhqapaakun chaykunam mana puñuyta kaćhaykamanchu.

·     Lukma malkaćhuumi yaćhaa, kay killakunam tutay walachi alalayan, kay malkallaami Huaytapallana ulqukaqpa qipallanćhu kayan.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Plazankuna, ñankunam qanlalla kapaakun.

·     Huancanćhuumi yaćhaa, ñankunam wiksu wiksu kapaakun, nunankunam mana kićhqayta munapaakunchu.

·     Huancayoćhuumi yaćhaa, kalu śhamuu nunakunam likalilamun, Paykunam suwaman muyukalqalin.

·     Chilcaćhuumi yaćhaa, Complejo Deportivo niśhanćhu walaśhkuna awsayta pawalulmi qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huayucachićhuumi yaćhaa, Kay elecciones 2022 niśhanpaqmi achka kaski shimi politicokuna likalilamun. Paykunam malkaapa illayninta suwananpaq yaykupaakun // yaykapaakun

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Feria Sabatina niśhanćhu lliw lantikuqkuna qanlankunakta kaćhqaykapaakun.

·     Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, achka karrukunam anchakta luyapaakun. Haymi linlinchikkunakta nanachipakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Wasiipa ladunćhuumi Local de Recepciones niśhan ćhawpi tutakama luyapaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Cunas mayum achka qanlayuq malkamasinchiklayku.

·     El Tambo niśhanćhuumi yaćhaa, achka allqukunam nunakunakta kanipaakun.

·     Chupacaćhuumi yaćhaa, Barrio la Libertad niśhanćhuumi achka wasikunakta lulakalqalin chaymi kanan manaña chaklakuna talpupaakunanchikpaq kanñachu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkaykićhu, ¿Imakunam allichanaykipaq hukmanyanaykipaq kayan? ¿Imapi?

1.3.        ¿En qué comunidad vives? ¿Hay algo que te gustaría cambiar o mejorar en tu comunidad? ¿Por qué?

 

·         Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, wasi lulaqkunam wasinkunakta ñankunaćhu lulayalkan.

·         El Tambo malkachuumi yaćhaa, unayñam malkaapa ñankuna allpalla kayan.

·         Ahuac malkachuumi yachaa, malkaaćhu manam internet niśhanpis kanchu haymi kamachikuqkunawan lliw kumun nunakunawan ćhulachipaakuśhqun, chaywanmi yaćhapakuqkuna allinllakta yaćhapaakunqa.

·         Huasicancha malkaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, malkallaćhu sumaq sumaqmi qiwakuna wiñapaakun haymi Convenio niśhanwan imaymana allin uywakunakta apanchikman.

·         Luka malkaćhuumi yaćhaa, Aw kayanmi, hatun kamachikuqkunamanmi liyman Antena Televisión, Internet niśhantapis ćhulachinanpaq.

·         Chilcaćhuumi yaćhaa, Aw, kayanmi; Hatun willakuytam ćhulaman pilqakunaćhu, qanlankunakta mana kaćhqaykunanpaq.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Hatun kamachikuqmanmi liyman Reservorio de Agua niśhanta lulaykunanpaq.

·         Huancanćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Huari malkap yaykuynintam allichaman, hatun kamachikuqmi unayña mana imaktapis lulanchu.

·         Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq haypi lliw nunakunakta liqsichinanpaq.

·          Huancayoćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Municipalidad niśhantam mañaykuman Ordenanza Municipal hulunanpaq lliw karru pulichiykunakta mana luyaykunanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Cunas mayunchiktam qanlachinchikmanchu lliw uywakuna upyananpaq, haypipis lliw nunakunaktam limapaychunchikman mana qanlachinanpaq.

·          Chupacaćhuumi yaćhaa, aw kayanmi, Feria sabatina niśhanćhuumi lliw lantikuqkunakta huk pachallaćhu lantikuykunman.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4.        ¿Ima malkaćhuumi yaćhanki? Malkayki, ¿kay qipa watakuna imanuumi hukmanyalqa? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.4.        ¿En qué comunidad vives? Tu distrito ¿Cómo ha cambiado en estos últimos años? Haber, Cuéntame un poquito.

·    El Tambo malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan haypi Hatun yaćhaywasi Universidad Tecnológica del Perú niśhanpis likalilqun.

·    Huancayo malkaćhuumi yaćhaa, malkaaćhu hatun wasikunaktam lulayalkan, achka nuna apaqkunam likalilamun haymi pulipaakuptinchikpis manchaśhanilaq kayalkanchik.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Cementerio General niśhantam allichayalkan, muśhuq nichukunakta lulayalkan, Imaymana waytakunatapis talpuyalkan tukilla likalinanpaq.

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, allpalla kaśhanpi kananqa asfalto niśhanwanmi kayan.

·    Huancayoćhuumi yachaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakunchu, suwakuyllaktam yaćhapaakun.

·    Huamancaca malkaćhuumi yaćhaa, Talpuna ćhaklakunaćhuumi wasikunakta lulaykalqalin.

·    Lukma malkaćhuumi yaćhaa, Qanyan watam hatun ishyay COVID-19 likalimuptin lliw malkamasiykuna ancha manchaśha kayalkalqa, kananqa hawkallañam kayalkan.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, malkaapa ñankunam allpalla kalqa kananqa asfalto niśhanwanñam allichaśha kayalkan.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, malkaapa wasikunam adubiwan pilqaśha kalqa, kananqa ladrillo niśhanwanñan lulaśha kayalkan.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, malkaapa Complejo Deportivo niśhanmi unayña qunqaśha kalqa kananqa tuki llimpiśha, ishpana wasikunapis mishkilla aśhñakaćhakuyalkan, punkunkunam allin allichaśha, willakuyninkunam wikćhu kayćhu kayalkan.

·    Orcotunaćhuumi yaćhaa, malkamasikunam pampa awsanakta lulapaakulqa haypi Circuito Turistico Shutu niśhantapis allichapaakulqa.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, hatun kamachikuqkuna manam imaktapis lulapaakulqachu.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Achka nunakunam wasinta lulaykuyan ladrilluwan chaypi achka lantina wasikunapis sumaqmi likalilqamun.

 

 

1.5.        ¿Mayćhuumi yaćhanki? Huk malkaman liyta atipal, ¿Maytam linkiman? ¿Imapi?

1.5.        ¿En dónde vives? ¿Si pudieras mudarte a otro lugar, ¿a dónde irías? ¿Por qué?

·    Ahuac malkaćhuumi yaćhaa, Yanacancha malkaktam liyman, hayćhuumi achka pukuya akśhu wiñapaakun, mishkillam yanuptiyki haypi imaymana uywakunapis pampaćhu puliyalkan, chuya yakupis achkam yaluyalkan ñawi pukyupi.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Qunu malka Satipo niśhantam, qunulla kaptinmi.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, Oxapampa malkaktam liyman, qunu malkallam.

·    Chilca malkaćhuumi yaćhaa, Lima malkamanmi liyman hayćhuumi Parque de las aguas niśhan kayan.

·    Carmen Alto niśhanćhuumi yaćhaa, Trujillo malkamanmi liyta munaa hayćhuumi Climanpis tukilla.

·    Chilcaćhuumi yaćhaa, Yaa EEUU suyuktam liyman, chay malkam tuki tukilla hayćhuumi hatun llamkana wasikuna kapaakun.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaami tuki tukilla.

·    Chupacaćhuumi yaćhaa, manam maytapis liymanchu, malkallaatam anchakta munaa.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Pichanaki malkaktam liyman hay malkam qunulla.

·    Pilcomaćhuumi yaćhaa, Tarma malkaktam liyman hay malkaćhuumi tukish waytakuna wiñapaakun.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Huánuco malkaktam liyman hayćhuumi taytaakuna, tuliykuna yaćhapaakun.

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Chanchamayo malkaktam liyman hayćhuumi climanpis tukishlla.

·    Huancayoćhuumi yaćhaa, Altu Cunas pachaktam liyman, Tukish likana pachankunapi

·    Chupaca malkaćhuumi yaćhaa, Kay malkaatam sumaq sumaq alalan, Satipo malkaćhuñatak achka añakuna kan.

·    Huancanćhuumi yaćhaa, Salcabamba malkaktam liyman, Mamallaawan kaqnapaq

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6.        ¿Ima yaćhaywasićhuumi yaćhachinki? ¿Ima yaćhaykunaktam anchakta yaćhapaakunchikman allin yaćhachikuq kananchikpaq? ¿Imapi?

1.6.       ¿En qué escuela enseñas? ¿Qué habilidades crees que se necesitan para ser un buen profesor? ¿Por qué?

·    Yaćhaywasi 26 de abril niśhanćhuumi, llampu śhunquyuq, kushi kushisha kapaakunchikman, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Héroes de Chupaca niśhanćhuumi, sumaq yayniyuq, tuśhulikuq, limaysapa, kushisha nuna, llampu śhunquyuq kapaakunchikman.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, TICs niśhantam allinta yaćhapaakunchikman lliw yaćhapakuqkunawan muśhuq yaćhaykunakta yaćhapaakunanchikpaq.

·    I.E Cahuide niśhanćhuumi yaćhachiy, Llampu śhunquyuq nunam kapaakunchikman.

·    I.E. 146 Marcatuna niśhanćhuumi, Muśhuq yaćhayniyuq (ser innovadores), llampu śhunquyuq (tener paciencia), allin kaqniyuq (ser justo), haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

·    I.E. Manuel María Flores niśhanćhuumi, allin nunalla kal, limaysapa nuna, kushisha nuna, sumaq yayniyuq, Urukunakta allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi 30001-48 niśhanćhuumi, allin nunalla, śhunquwan yaćhachil, akapakunakta alli allinta yaćhachinapaq.

·    Yaćhaywasi José Faustino Sanchez Carrión niśhanćhuumi, allin uyalikuq, Muśhuq lulaq, haykunawanmi yaćhapakuqkuna allinta yaćhapaakunqa.

 

 

 

 

 

 

 

1.7.        ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? Huk malkakta llamkanaykipaq aklaptiyki, ¿Ima malkaktam aklaykunkiman? ¿Imapi?

1.7.        ¿En qué comunidad trabajas? Si pudieras escoger otra comunidad para trabajar, ¿cuál sería? ¿Por qué?

·     Huasicancha malkaćhuumi llamkaa, Jauja malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan, haypi mana sumaq alalaq malkam.

·     Santo Domingo de Acobamba malkaćhuumi llamkaa, Andamarca malkaktam aklaykuman, hayćhuumi Internet niśhanpis kan.

·     Cerro de Pasco niśhanćhuumi llamkaa (llamkaykuu), Huancayo malkaktam aklaman, hayćhuumi wawiikuna, wayapaapis yaćhapaakun.

·     Shikuy malkaćhuumi llamkaa, Villavista malkaktam aklaykuman, hay malkaćhuumi achka karrukuna kan wasiyta kutinapaq

·     Lima malkaćhuumi llamkaa, Huachac malkaktam aklaykuman, hayćhuumi achka waakakunapi lichinta chawaykul kiisukta lulapaakun.

·     Satipo malkaćhuumi llamkaykuu, malkaatam kutiyman, Wasiipa qipallanćhuumi llamkana wasi kan.

·     Pucara malkaćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman chayćhuumi I.E. Nuestra Señora del Rosario niśhan kayan.

·     Chupaca niśhanćhuumi llamkaa, Buenos Aires malkaktam aklaykuman, hayćhuumi wasillaa kayan.

·     Shapish malkanćhuumi llamkaykuu, Huancayo malkaktam aklaykuman, hayćhuumi alli allin yaćhaywasi kayan I.E.E. Santa Isabel niśhan.

 

 

 

 

 

 

1.8.   ¿Ima malkaćhuumi llamkanki? ¿Ima lulaykunaktam anchakta lulayta munanki llamkayniykićhu? ¿Imapi?

1.8.    ¿En qué comunidad trabajas? ¿Qué es lo que más te gusta hacer en tu trabajo? ¿Por qué?

·         Lucma malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

·         Huacrapuquio malkaćhuumi llamkaa, wankalimayćhu hillkaytam anchakta munaa, haywanmi unay wankakunap limayninta kawsachiy.

·         Shikuy malkachuumi llamkaa, yupaytam, yaćhapakuqkunam hayla yaćhapakuyan yupaykunakta.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, Teatro Científico niśhantam lulaykuu lliw yaćhapakuqkunawan. Haywanmi llapallan yaćhapaakun imaymana yaćhaykunakta.

·         Machkan malkaćhuumi llamkaykuu, yaćhapakuqkunaawanmi kayta munaa, paykunam allinllakta liman.

·         Shapish malkaćhuumi llamkaykuu, anchaktam gustaykaman yaćhachiyta, tuśhuchiyta, limayta, awsayta lliw yaćhachikuqkunakta; haywanmi lichkachinchin yaćhapakuqkunakta allinta yaćhaykunanpaq.

·         Puzu malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam takichiy, awsachiy, ñawinchachiy, allinta yaćhaykunanpaq.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam wintukunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Marcatuna malkaćhuumi llamkaykuu, uruchakunaktam willakuykunakta willaykuu, haywanmi kushishalla kawsapaakun.

·         Huamachuco malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam anchakta gustaykaman ñawinchachiyta, hillkachiyta, yupaychaytapis, allin yaćhapakuqkuna kananpaq.

·         Pucara malkaćhuumi llamkaa, uruchakunaktam limayta, tupuyta, awsayta, ñawinchayta yaćhachiy, allin kawsayniyuq kananpaq.

 

 

1.9.   ¿Ima yaćhaywasićhuumi qallaykulqanki yaćhapakuyta? Yaćhaywasiykićhu, ¿ima cursoktam anchakta munalqanki? ¿Imapi?

1.9.   ¿En qué colegio estudiaste? ¿Cuál fue tu curso favorito en el colegio? ¿Por qué?

·          I.E. Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          I.E. Nuestra Señora de Cocharcas niśhanćhuumi, Historia del Perú niśhantam, Perusuyunchikćhu imaymana pasaśhantam haywan yaćhaykuu.

·          Politécnico Bruno Terreros niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, uchukllapiymi yuyaysapa yuyaysapa kalqa.

·          Yaćhaywasi Leoncio Prado Gutiérrez niśhanćhuumi, Lengua y Literatura niśhantam, Yaćhachiqmi achka hillka maytukunakta ñawinchachimalqa.

·          Ñawpaq yaćhaywasi Santa Isabel niśhanćhuumi, Geografía niśhanmi anchakta gustaykamalqa, yaćhachiqkaq tukishllaktam yaćhachilqa.

·          Yaćhaywasi Jorge Basadre niśhanćhuumi, Matemática niśhantam, yaćhachiqniymi asikaćhal kushishalla yaćhachimalqa.

·          Yaćhaywasi Inmaculada Concepción niśhanćhuumi, Educación Artística niśhantam, yaćhachiqkaqmi allinllakta llimpichimalqa, tuśhuchimalqa, takichimalqa.

 

 

 

 

 

 

 

 

1.10.   Yaćhachikuq kanaykipaq, ¿mayćhuumi yaćhapakulqanki? ¿Imanuupam yaćhapakuqniykikunakta awnichinki wankalimayta limapaakunanpaq? Maa, aśhllata willamay.

1.10.   ¿Dónde estudiaste para ser profesor? ¿Cómo motivas a tus alumnos para que hablen su idioma Huanca? Haber, Cuéntame un poco.

·          Hatun yaćhaywasi UNCP niśhanćhuumi, yaćhaywasićhuumi aśhllakta limaykuu wankalimayta uruchakunakta gustaykunanpaq.

·          Hatun yaćhaywasi UNCP niśhanćhuumi, wankalimayta limaykul, takikunawanpis.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, wankalimayta limapaykunanpaq mishkikunakta quykulmi awnichiy.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, wankalimayćhu takichil, paykunap taytankunam wankalimayta yaćhapaakun.

·          Hatun yaćhaywasi UPLA niśhanćhuumi, mishki limaykunakta (piropos) limaykul. (hablándoles)

·          I.S.P.P. Gamaniel Blanco Murillo niśhanćhuumi, wankalimayćhu takichil.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam wankalimayćhu limapaykuu.

·          I.S.P.P. Teodoro Peñaloza niśhanćhuumi, yaćhapakuqkunaktam awnichiy wankalimayllaćhu napaykul.

·          I.S.P.P.E. de Huancavelica niśhanćhuumi, wankalimayćhu ñawinchaykul, patkuchikunaktapis tapuykul.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.11.   ¿Hapallaykichun icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima allin kaqtam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.11.  ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué virtudes tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, allin kaqllaami lulaysapa.

·          Hapallaami allinta llamkaykuu, llampu śhunquyuqmi kaa, Yaćhaywasiićhuumi uchukkuna mana mikullal śhapaakamun haymi wasiipi imallaktapis apaa mallichinapaq.

·          Utunakuśham llamkayta munaa, limaysapam kaa, llamkay wasiićhuumi yaćhachiqmasikunawan imallaktapis limal asikulkanchik.

·          Utunakuśham llamkayta munaa, Tolerancia niśhantam uywaa, huk nunakunap lulayninkunaktam awniy.

·          Hapallaami llamkayta munaa, allin lulakuqmi kaa haypi Kushishallam imaktapis lulaa.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa llapallanchikmi yanapanakunchik.

·          Huñunakuśham llamkayta munaa, llapanchikmi allin śhunquyuq kapaakunchik haymi ima lulaytapis allinta lulaykunchik.

·         Huñunakuśham llamkayta munaa, Desprendimiento niśhantam uywaa, haywanmi allinta limapaykul nunakunakta hukmanyachiy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.12.      ¿Hapallaykichu icha huñunakuśhachun llamkayta munanki? ¿Ima mana allin kaqniykikunaktam uywanki? Maa, qampita limaykamay.

1.12.      ¿Te gusta trabajar solo o en grupo? ¿Qué defectos tienes? Haber, Háblame un poco de ti.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, mana allin kaqniyuqmi kaa, antispa llampu śhunquyuqmi kaa.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, waśhalimaq nunakunaktam ćhiqniy.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, mana pacienciayuqmi kaa, haymi huk nunakuna sumaqta limaykuptin sumaqlla limapal qanyapaykuu.

·             Hapallaami llamkayta munaa, mana allin lulaqkunakta manam awnichu.

·             Hapallaami allinta llamkaa, mana imapis allinta yalumaptin piñakuumi.

·             Huñunakuśham llamkayta munaa, imallapipis sintikuu/waqakuu/llalikuu.

 

·         Hipocresía.              Waśhalimaq

·         Crueldad.                 Mana allin śhunquyuq

·         Falta de empatía.    Ćhiqniśh (odioso)

·         Avaricia.                  Mićha

·         Codicia.                   Ancha munakuq

·         Envidia.                   Envidia

·         Egoísmo.                 Kikillampa lulay

·         Indisciplina.             Mana kasukuq

·         Egoista                    Kikillampa muna

 

 

 

 

 

 

 

1.13.   ¿Ima malkakunaktam watukuq lilqanki? Hay malkakunap ¿imakunam anchakta gustaśhulqanki? Maa, aśhllata willaykamay

1.13.  ¿Qué lugares has visitado? ¿Qué fue lo que más te gustó de esos lugares? Haber, Cuéntame un poco.

·             Chiclayo, Ayacucho, Cusco, Arequipa malkakunaktam lilqa,  mishki mikuyninkunam mana ćhaniyuq haymi anyaśh anyaśh mikulqa.

·             Qunu malkallakta Tingo María niśhantam lilqa huk malkakunakta manañam lilqachu, hay malkaćhu mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa. Hayćhuumi Bella Durmiente ulqutapis liqsilqa.

·             Sicaya, Aco malkakunaktam lilqa hay pachakunaćhuumi mishki akśhukta, chuqllukta, kiisullantawan, uchullantawan mikulqa, mikuyta pawalqulmi awilaawan kukallakta ćhaqćhalqanchik.

·             Patapampa, Chongos alto malkakunaktam lilqa, hay malkakunap Yaćhayninkuna, lulayninkuna, nunankuna, mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Santa Eulalia malkaktam lilqa, hayćhuumi mishki mishki ruutakuna wiñapaakun, muyunćhu tutaćhuupis qunullam, hatun mayunpis sumaq sumaqmi.

·             Qunu malkallakta Trujillo niśhantam lilqa, hay malkaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco malkakta, Ayacucho malkakta, Arequipa malkaktapis lilqa, hay malkakunaćhu mishki mikuyninkunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qanyan watam Cusco, Ayacucho, Arequipa malkakunaktapis lilqa, hay malkakunaćhuumi mishki mikuyninkuna anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Cusco niśhantam lilqa, haypi Tiahuanaco niśhantapis lilqa hay malkaćhu Machupicchu, Ollantaytambo pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Ayacucho niśhantam lilqa, Pikimachay, Pampa de la Quinua, Ruinas de Wari, Intihuatana pachakunam anchakta gustaykamalqa.

·             Qunu malkakta Oxapampa niśhantam lilqa, hayćhuumi likaykulqa Cueva de las Lechuzas, Las Cataratas del Rio Tigre niśhantapis.

 

1.14.  ¿Yanukuyta gustaśhunkichun? ¿Ima mikuymi anchakta gustaśhunki? ¿Imanuumi lulqanchik? Hayta willaykamay.

1.14.   ¿Te gusta cocinar? ¿Cuál es tu comida favorita? Cuéntame cómo se prepara.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akśhu ankayta aychallantawanmi, Akśhutam mundanchik, ikinchik haypi casitućhuumi qunuchinchik asaytikta haymanmi akśhu ikiśhakta, uchuk aycha kuchuśhakta hillpunchik.

·             Aw, yanukuyta gustanmanmi, papa a la Huancaina niśhatam, Akśhukunaktam lukyanchik, haytam yakuwan tullpaman ćhulkunchik ćhaśhaśhaña kayaptin chumanchik haypi alalaśhanilaq kayaptin siplanchik chaykunakta pawalqulmi plaatuman ćhulanchik akśhu ikiśhakta, luntu yanuśhakta, aceitunas, lechuga, salsa niśhantapis.

·             Aw, yanukuyta anchaktam gustaykaman, Arroz con leche niśhanta, ishkay nunapaq lulanchik: Ishkay upyana yakuktam uchuk mankaman hillpunchik, yakukaq timpuyaptinmi Arroz paqaśhakta, Canela, Clavo de olor, Azucartapis hitalpunchik, yanuśhaña kayaptinmi Leche Gloria niśhanta yapaykunchik haypi kimsa minuutuspi hulunchik mikunanchikpaq.

·             Manam yanukuyta gustamanchu, arrozllaktam lulayta yaćhaa.

·             Aw, yanukuyta gustamanmi, Akaśh ankaytam, Akaśhtam wañuchinchik haypi yaku timpuśhawanmi wachanta siplanchik, mana wachayuqña kayaptin tawaman kuchunchik, Casitućhuumi asaytikta anchakta qunuchinchik haymanmi akaśhkaqta ankanchik.

 

 

 

 

1.15.   ¿Computadorawan llamkankichun? ¿Allinchu llamkanaykipaq? Computadorakaq, ¿Imakunapaqmi allin?

1.15.  ¿Trabajas con computadora? ¿Te parece que es útil? ¿Para qué otras cosas se puede usar la computadora?

·             Aw, allinmi, lulayninchikkunakta lulaykunapaqmi.

·             Manam, allinmi.

·             Aw, allinmi, Yaćhayniikunakta, huñunakuy virtual niśhanta lulanapaq, takiykunakta uyalinapaq, Awsaqkunap awsayninta likananchikpaq.

·             Aw, allinmi, hillkananchikpaq, takiykunakta uyalinapaq, allinta laćhkaykunanchikpaq, imaymana lulaykunapapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.16.    Qampa malkaykićhu, ¿anchaktachun akaćhan? Qamta, ¿Inti muyuntachun icha tamya muyuntachun gustaśhunki? ¿Imapi?

1.16.   ¿En tu comunidad hace mucho calor? ¿Te gustan más los días soleados o lluviosos? ¿Por qué?

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, talpuyninchikpaqmi allinlla kan.

·             Aw, Inti muyuntam gustaykaman, mayumanmi uwishniykunakta, kuchiyta, aśhnuuta michinapaq atiy haypi ćhawpi muyunćhu almaykuu, guindastapis pallapaykuu mikunapaq.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, kawsayniytam anchakta kushichiman.

·             Aw, tamya muyuntam gustaykaman, Tamyamuptinmi puñuyta munaa.

·             Manam, tamya muyuntam gustaman, pampakunaćhuumi imaymana haćhakuna chilkipaakamun.

·             Manam, inti muyuntam gustaykaman, ancha lupaykawanmi qunukuu haymi karilla kaa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.17.   ¿Mayćhuumi hamapayniykita pasayta munanki? ¿Imakunaktam hamapayniykićhu lulayta munanki? ¿Imapi?

1.17.  ¿Dónde te gusta pasar tus vacaciones? ¿Qué te gusta hacer en vacaciones? ¿Por qué?

 

·             Tarmaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, ayllukunawanmi pasayta munaa, paykunankta unayñam mana likaykuchu.

·             Huancayoćhuumi pasayta munaa, ayllukunawanmi huk malkakunakta liyta munaa, paykunawanmi kalu killa-killaćhu tinkupaakuu.

·             Chupaca malkaćhuumi hamapayniykunakta pasayta munaa, wasiytam allichayta gustaykuu, muyun muyun llamkaykuptiymi mana atipachu yaluyta hamanapaq.

·             Santa Rosaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, hayćhuumi yanukuyta munaa, ćhaklaćhuumi kayta munaa.

·             Wawhikunawanmi pasayta munaa, muśhuq malkakunaktam liqsiyta gustaykuu, hay puliykunawanmi ñawiyta kushichiy.

·             En la ciudad de Huancayo, me gusta confeccionar ropa, cocinar y actualizarme en talleres de educación, te sientes bien al realizar esas actividades.

·             Huancayo malkaćhuumi pasayta munaa, muudanakunakta hilayta, yanukuyta, Allin yaćhaykuna yaćhachiqkunap, hay lulaykunakta lulalmi allinlla kaa.

·             Huanuco malkaćhuumi hamapayniyta pasayta munaa, Taytaakunawan, tuliikunawan, limayta gustaykuu, Paykunaktam unayña mana likaykuchu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.18.   Imanuumi taytaykikuna kalqa? ¿Yalpayankichun akapa kayaptiyki taytaykikuna huk imakunaktapis yaynichaśhuśhqaykita? Maa, aśhllakta willaykamay.

1.18.   ¿Cómo eran tus padres? ¿Recuerdas algún consejo que te dieron de niño? Haber, Cuéntame un poco.

·             Kuyaysapa nunakunam kalqa, Paykunam limapamalqa hatun kaptiyki manam huyu walmi kankichu, aśhtawan llamkaysapa walmim kanki.

·             Taytaakunam allin nunalla kapaakulqa. Paykunam limapamalqanchik huk nunakunap imayninkunaktapis manam chalanchikmanchu.

·             Taytallaakunam allin śhunquyuq kapaakulqa, haymi taytankuna nipaakulqa manam makisapa, kaski shimi kapaakunkichu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.19.   ¿Yaćhachikuqchu unaypita kayta munalqanki? ¿Ima huk yaćhapakuytaćh yaćhayta munankiman kalqa? ¿Imapi?

1.19.   ¿Siempre quisiste ser profesor? ¿Qué otra cosa te hubiera gustado estudiar? ¿Por qué?

·             Aw, uchuklla kalmi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología niśhanmi, hay yaśhaykaqwanmi huk nunakunakta yanapaykunchik.

·             Manam, Amachakuqmi kayta munalqa, wakcha (mana illayniyuq nunakunakta) nunakunakta yanapanapaq.

·             Aw, uchukllapiymi yaćhachikuq kayta munalqa, Psicología Educativa niśhantapis yaćhayta munalqa, hay ishkay yaćhaykunawanmi akapakunakta yaćhayninćhu yanapaa.

·             Manam, Químico Farmaceutico niśhantam yaćhayta mulalqa, ishyaq nunakunakta yanapanapaq.

·             Manam, PIP niśhanta kayta munalqa. Malkamasikunaktam lliw suwakunap amachaykunapaq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.20.   ¿Takiykunakta uyaliyta munankichun? ¿Ima takiykunaktam uyalinki? ¿Tuśhuytachu icha takiytachu munanki?

1.20.  ¿Te gusta escuchar música? ¿Qué música escuchas? ¿Prefieres bailar o cantar?

·             Aw, imaymana takiykunaktam Uyaliy, Imay uurapis Tunantada niśhantam uyaliy, takiytam munaykuu.

·             Aw, Grupo 5 niśhantam uyaliy, tuśhuytam munaa.

·             Aw, Baladas antiguas niśhantam uyaliy, ishkaynintam munaa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 1

 

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·      ¿En qué trabaja Mariluz?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·      Según el texto, ¿en qué estaría trabajando Mariluz ahora si de joven hubiera tenido más paciencia?

 

De acuerdo con el texto, ¿Qué problema habría tenido Mariluz en su trabajo si no hubiera aprendido las lenguas de sus padres?

Śhutiymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi kaa. Santa Rita malkaćhuumi naasilqa. Yaćhachikuqmi kayta munalqa, Mana llampu śhunquyuqmi kaykulqa akapakunakta yaćhachinapaq, haymi kanan nuna hampikuqña kaa, haypiymi anchakta llamkayniyta munaykuu nunakunakta yanapaśhapi. Unay limaykunakta limaśhawanmi yanapaa qishyaq nunakunakta. Taytaakunaktam sulpay niy ashaninka, yanesha yaćhachimaśhanpi, uchukllapiymi limayta yaćhachimalqa. Haypiyñatak yaćhaywasićhu castellano limayta yaćhaykulqa.

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·         Kanan, uyaliśhaykipita willaykamay.

·         ¿Imaćhuumi Mariluzqa llamkan?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·    Uyaliśhaykipita, ¿imaćhućha Mariluz llamkayanman, wamlapiyta llampu śhunquyuq kal?

 

Uyaliśhaykipita, Mariluzqa taytankunap limayninkunakta mana yaćhal ¿Imanućha llamkayninćhu kanman? ¿Ima sasachakuykunaktaćh talikunman?

Me llamo Mariluz Ahuanari y tengo 30 años. Nací en la comunidad Santa Rita. Yo quería ser profesora, pero no tenía paciencia con los niños, así que decidí ser enfermera, y me gusta mucho mi trabajo porque así ayudo a las personas. Algo que me ha servido bastante para comunicarme y atender bien a mis pacientes es poder hablarles en su lengua. Gracias a mi papá y mi mamá yo he aprendido las lenguas ashaninka y yanesha, porque desde pequeña me enseñaron a hablar. Luego, aprendí castellano también en la escuela.

 

 

Mariluz quería ser profesora, pero no tenía paciencia y optó por ser enfermera y ayudar a sus pacientes que son hablantes de ashaninka y yanesha.

 

 

Mariluz Ahuanari yaćhachikuqmi kayta munalqa, yaćhachinanpashi mana llampu śhunquyuq kalqa, hayshi kanan hampikuq nunaman kutikulqa. Taytankunam yaćhachilqa qunu malkakunap limayninta, hayta limalmi kanan ishyaqkunakta yanapan.

 

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, Pay yaćhachikuqmi kayta munalqa, mana llampu śhunquyuq kalshi uruchakunakta mana atipalqa yaćhachiyta, kananqa nuna hampikuqña, pay yanapan unay limayninkunakta limal lliw ishyaq nunakunakta.

 

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, es enfermera, se comunica y atiende bien a sus pacientes pues habla el ashaninka y yanesha.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watayuqshi, ishyaq hampikum, Ashaninka, yanesha limaykulshi ishyaq nunakunakta allinta yanapaykun.

 

Mariluz Ahuanari kimsa ćhunka watuyuqshi, pay ishyaq hampikuqmi, qunu malkakunap unay limaykunakta limalshi nunakunakta yanapan llamkayninćhu.

 

Paymi Mariluz Ahuanari, kimsa ćhunka watayuqmi, yaćhachikuqmi kayta munalqa haymi mana llampu śhunquyuq kaykulqa, yaćhachikuqkunakta yaćhachinanpaq, Kananqa ishyaq hampikuqñam.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, de joven quería ser profesora, pero ahora es enfermera, asimismo habla las lenguas Ashaninka y yanesha que aprendió de sus padres.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, lasak wamlalla kalshi yaćhachikuq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, taytankunaśh yaćhachipaakulqa Ashaninka, Yanesha limaykunaktapis.

 

Dice que Mariluz Ahuanari tiene 30 años, quiso ser docente y no tuvo paciencia, ahora es enfermera y le ha servido saber el Ashaninka y yanesha para comunicarse y atender bien a sus pacientes.

 

Mariluz Ahuanarish kimsa ćhunka watayuq, yaćhachikuqshi kayta munalqa, hayshi llampu śhunqu mana kalqachu, kananqa nuna hampikuqña, Ashaninka, yanesha yaćhaśhanshi lliw ishyaq nunankunawan allinta limapaakun.

 

Mariluz antes quiso ser docente actualmente es enfermera y conoce las lenguas originarias de sus padres.

 

Mariluzshi unayćhu yaćhachiq kayta munalqa, kananqa nuna hampikuqña kan, Taytankunap unay limayninkunaktam liqsin.

 

 

 

 

PREGUNTA 2

 

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

·           ¿Qué cargo tiene el señor Felipe en su comunidad?

·            

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Según lo que escuchaste, si el papá de Felipe no hubiera sido profesor, ¿Qué cosas no habría podido hacer Felipe cuando era niño?

 

Según Felipe, ¡qué pasa si no aprovechamos la oportunidad de compartir momentos con otras personas y tampoco las escuchamos con atención?

Śhutiymi Felipe Inuma, pichqa ćhunka watayuqmi kaa. Nuevo Porvenir malkapiytam apu kaa, Corrientes mayup manyanćhuumi kayan. Uchuklla kalmi pasaypa illaakulqa achka malkakunakta taytaa yaćhachikuq kaśhanlayku. Pay llamkaśhanlaykum achka malkakunakta liqsilqa. Ñatan hay malkakunap kawsayninkuna yaćhayninkuna manam yaapanuchu kalqa, haymi taytallaa yaćhachimalqa mana piktapis hamuyayta, usuchiyta. Haynullam ishkay chulinkunakta yaćhachilqa. Juana walmiitam niy: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhanki”.

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

·           Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

·           ¿Ima cargoyuqmi malkanćhu tayta Felipe?

 

 

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·           Felipep taytan mana yaćhachikuq kaptinqa, ¿Imaktam Felipe takshalla kal mana lulayta atipanmanchu kalqa?

 

 

Felipe niśhqannupis, ¿Imanućha kanman mana huk nunakunawan limaptinchik, yanapaptinchik, mana sumaqpa uyaliptinchik?

Me llamo Felipe Inuma y tengo 50 años. Soy autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir, que está a orillas del río Corrientes. De niño paraba viajando porque mi papá era profesor y lo mandaban a distintas comunidades. Por su trabajo conocí muchos lugares y pueblos. A veces, sus costumbres eran distintas a las mías, pero mi papá me enseñó a no menospreciar a nadie. Igual le he enseñado a mis dos hijos. A mi esposa Juana le digo: “para conocer bien a las personas debes conversar con ellas, así sabrás qué piensan y qué sienten”.

Felipe es una autoridad de Nuevo Porvenir, de niño viajaba a diferentes comunidades, su padre era docente y por ello aprendió a valorar las distintas costumbres de los pueblos de igual forma enseñó a sus hijos.

 

Nuevo Porvenir malkap hatun kamachikuqshi kalqa, uchuklla kal achka malkakunaktam illaakulqa, Yaćhachikuqpa chulinmi, haymi imaymana yaćhayninkunakta, lulayninkunakta ćhaninchalqa, haynullam chulintapis yaćhachilqa.

Felipe de 50 años es autoridad de la comunidad Nuevo Porvenir y aprendió a no menospreciar a los demás.

 

Tayta Felipem, pichqa ćhunka watayuq, Nuevo Porvenir malkapiymi hatun kamachikuq, paymi huk nunakunakta ćhiqninchu aśhtawan llampu śhuqullanwan piktapis kuyakun.

Tayta Felipe Inumaśh pichqa ćhunka watayuqña, malkanshi Corrientes Mayup patanćhu, taytanshi yaćhachikuq kalqa hayshi lliw kalu malkakunakta liqsilqa haymi kanan pay nin: “Nunakunakta allinta liqsinapaq paykunawanmi limankiman, haynupam imanu limaśhanta, kaśhantapis yaćhaykunki”.

Tayta Felipe Imunaśh Porvenir malkap apunnin, paymi nin: Taytanshi yaćhachikuq kalqa haypishi malkan malkan illaakulqa, hayćhuumi liqsilqa imaymana lulaykunakta, limaykunaktapis, chaypiymi pay allin nunalla.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3

 

“Yaanchik yaćhachiqkuqnu yaćhaywasichu lulinćhu, waśhaćhu allin lulaykunawanmi yaćhachipaakuśhqun. yaćhapakuqninchikkunam hukkunakta yanapaśhanchikta, mallichiśhanchikta, mana kaskikuśhanchikta likal paykunapis haynullaktam lulapaakunqa. Haypita taytankunapis chulinkunakta allin kikinpa lulayninkunawanmi yaćhachipaakun. Wakinnin uruchakuna qillakunam kapaakun, manam yaćhaywasinpi lulaynin kaqkunakta lulapaakunchu, asipapaakun yaćhapakuq masinkunakta. Chulikunam taytankunakta llapa imaymana lulaśhankunakta likal lulapaakun. Paykunam esponjanu kapaakun”. Qanyanmi asamblea comunal niśhanćhu chayta nilqa. Akapakunap taytankunam piñakulkan haytanu limaśhapi, hayllaktam limaykulqa.

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·         Uyaliśhaykipita, yaćhaśhaykita willamay.

 

·         Uyaliśhaykipita, ¿Mayćhuumi yaćhachikuq talikulqa nunakunakta limapaśhan uura?

 

Pregunta capacidad 2:

Usa solo una de las preguntas.

·     Uyaliśhaykipita, ¿imapićha wakinnin taytamamakuna piñakulkalqa yaćhachikuq niśhanpi?

·     Uyaliśhaykipita, ¿Imanu kaqpitam yaćhachikuqkaq uruchakuna esponjanuumi nilqa?

“Nosotros los profesores tenemos que enseñar con el ejemplo, dentro y fuera del aula. Si nuestros alumnos ven que ayudamos a los demás, no mentimos, compartimos con las personas, eso van a copiar también ellos. Y también los padres son ejemplo para sus hijos. Algunos niños son flojos, no hacen tareas, se burlan de sus compañeros. Los hijos ven y copian todo lo que hacen sus padres. Son como esponjas.” Eso dije yo ayer en la asamblea comunal. Algunos padres se molestaron con lo que dije. Bueno, eso es lo que pienso.

 

 

 

 

Pregunta capacidad 1:

Usa la primera pregunta, pero si el evaluado no responde satisfactoriamente usar la segunda pregunta.

 

·      Cuéntame lo que has entendido del texto escuchado.

 

·      Según lo que escuchaste, ¿dónde se encontraba el profesor cuando dio su mensaje?

Pregunta capacidad 2:

·     Usa solo una de las preguntas.

·     Según lo que escuchaste, ¿por qué crees que algunos padres se molestaron con lo que dijo el profesor?

·     Según lo que escuchaste, ¿a qué se refiere cuando dice que los niños son como esponjas?

 

El profesor mencionó en una reunión que nuestro diario actuar enseña un estilo de vida.

 

Yaćhachikuqmi taytakunakta huñunakuyćhu nilqa: Muyun muyun lulaśhanchikmi allin kawsaypaq.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.1

 

Kay qipa pichqa watakunaćhu, walmi maqakuq, walmi usuchikuq achkaktam milalqun. ¿Imapiymi haykuna pasan? Maa, ishkay kaqllakta nimay, haypita imaktam ninkiman walmikunakta.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

En los últimos cinco años, han aumentado los casos de violencia contra la mujer. ¿Por qué crees que pasa esto? Dame dos posibles razones y un consejo que le darías a esas mujeres.

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       Falta de valores.

·       El alcoholismo

 

CONSEJO:

Que haya planificación familiar

KAQKUNA:

Mana kaqniyuq.

Allin upyaq

 

ANYAPAY:

Allin limanakuy pulanwan kanman.

RAZONES:

·       Falta de formación en valores.

·       El alcoholismo en los varones.

 

CONSEJO:

·       Practicar la comunicación horizontal donde se fomente la equidad de género. Asimismo, las autoridades sancionar a los infractores.

KAQKUNA:

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

·       Ancha upyakuq walaśhkunaćhu.

 

 

ANYAPAY:

·       Ayllunchikćhu sumaq limanakuy wamla walaśhkuna kasarakuptin kuyanakunanpaq. Hatun kamachikukunapis mana allin lulaqkunakta cárcel niśhanman wićhqaykunman.

·       Mana maqachikuchunchu wayapanwan antispa DEMUNA niśhanta linman maqaśhanta willaykunanpaq.

RAZONES:

·       Hombre mancebado (Mujeriego)

·       Falta de formación en valores.

 

CONSEJO:

 

KAQKUNA:

·       Wakra wayapa

·       Mana kaqniyuq nunakuna.

 

 

 

ANYAPAY:

·       Wayapakuna haynu kaptin walmikunam wayapankunakta kaćhaykapaakunman.

·       DEMUNA niśhanćhu liqsichinman wayapan maqaśhanta.

·       Walmikuna manam upallalla kapaakunmanchu aśhtawan liqsichinman wayapan usuchiśhanta, tunkichiśhanta, maqaśhantapis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.2

 

Hatun ishyay COVID-19 śhutiyuq tiimpum wasikunaćhu akapakunakta maqaśhankunapi achka willakuykuna likalilqamun. ¿Imapićha hay maqaykuna milalqun? Maa, ishkay kaqllakta nimay. Haypita taytankunapaq imallaktam ninkiman.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Durante la pandemia, se han reportado muchos casos de maltrato contra los niños en sus hogares. ¿Por qué crees que esos casos han aumentado? Dame dos posibles razones y un consejo para sus padres.

 

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·   Hogar disfuncional

·    Bajos recursos económicos

 

CONSEJO:

·         Ayudar al niño con asistencia psicológica.

·         Ser padres responsables asumiendo su rol.

KAQKUNA:

·     Mana Mamayuq, Mana taytayuq.

·     Mana illayniyuq nuna.

 

ANYAPAY:

·     Ayllu yanapaq nunakunawan, akapakunakta yanapaykunchikman.

·     Taytanu, mamanuumi kapaakunchikman.

RAZONES:

·       No cumplir con las tareas

·       No tener paciencia

 

 

 

CONSEJO:

Ayudar al niño en sus tareas y tener paciencia

KAQKUNA:

·       Uruchakuna lulayninkunakta mana lulaptin

·       Taytakuna llampu śhunquyuq mana kaptin.

 

ANYAPAY:

Taytankunam allin śhunquyuq kapaakunman uruchakunap lulayninkunakta lulayshinanpaq.

 

RAZONES:

·       El confinamiento en casa

·       Carencia de dinero.

 

CONSEJO:

Buscar la forma de distraer al niño y que los problemas del hogar se solucionan dialogando.

KAQKUNA:

·       Wasillaćhu wićhqalaśha kal.

·       Mana illayniyuq.

 

ANYAPAY:

·       Imaymana lulaykunawan / awsaykunawan awsachil haypi sumaqlla limaykul ayllunchikkunawan tukilla kawsapaakuśhqun.

 

 

 

PREGUNTA 3.3

 

Kananqa pasaypam walmikuna yaćhapakuyninkunakta kamakaśhanta, llamkayniyuq kapaakuśhantapis likanchik. ¿Walmikunakaq allin wiñalinanpaq yanapaykuna kanmanchu? ¿Imapi? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita imaktam ninkiman śhamuq wamlachakta allin kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan. Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Ahora es más común ver mujeres que terminan sus estudios y son profesionales. ¿Crees que las mujeres deben tener más oportunidades para desarrollarse? ¿Por qué? Dame dos razones y un consejo que le dirías a una niña para su futuro.

 

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta. Luego, tendrás dos minutos para hablar.

RAZONES:

·       El machismo perdura en nuestra sociedad.

·       Los varones y las mujeres deben tener igual oportunidad.

 

 

 

CONSEJO:

Niñas el estudio es primero con ello vas a desarrollarte como persona.

KAQKUNA:

·       Kanankamam hay MACHISMO niśhan

Malkanchikkunakćhu kayan.

·       Wamla walaśhkunam imaymana lulayćhu kapaakunman.

 

ANYAPAY:

Wamlachakuna allinta yaćhaykuptiyki waćhaywasiykićhu allin kawsayniyuqmi kanki.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PREGUNTA 3.4

 

Unayćhu, taytanchikkunam allinta limapaamalqanchik yaanchikñatan upallalla uyalipaakulqanchik. Kananqa kay lulaykunam huk malkakunaćhu chinkayalkanñam. ¿Imapitaćha kaynu kan? Maa, ishkay kaqllakta nimay haypita walaśhkunakta imaktam ninkiman śhamuq kawsayninpaq.

 

Huk minutuum tantyanaykipaq kayan.

Haypita ishkay minutuum kan limanaykipaq.

Antes, nuestros padres nos daban consejos y nosotros escuchábamos atentos. Sin embargo, esta práctica se está perdiendo en algunos lugares. ¿Por qué crees que sucede esto? Dame dos razones y un consejo que les darías a esos jóvenes.

 

 

Tienes un minuto para pensar tu respuesta.

Luego, tendrás dos minutos para hablar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MESES DE AÑO WANKA LIMAY

 

Enero                    Qallaykuy killa

Febrero                Tamya killa

Marzo                   Llullu killa

Abril                       puquq timpu killa

Mayo                    Hatun puquy killa

Junio                     Kañakuq killa

Julio                       Uywa killa

Agosto                  Wawya killa

Setiembre           Wayta killa

Octubre               Talpuy killa

Noviembre         Aya killa

Diciembre           Paway killa / kam

deferencia entre El guión  y el libreto.

El guion se utiliza para crear obras audiovisuales mientras que el libreto se utiliza para crear obras de teatro o musicales. Es importante conocer la diferencia entre ambos para poder utilizarlos correctamente y plasmar las ideas de manera clara y efectiva en la obra final

 

El Teatro
Existen diferentes géneros teatrales que se pueden clasificar según diversos criterios. A continuación, se presentan algunos de los géneros teatrales más comunes basados en los resultados de la búsqueda:
  • Tragedia: se enfoca en temas serios y dramáticos, y se caracteriza por tener personajes trágicos y situaciones desgarradoras.
  • Comedia: se caracteriza por tener situaciones cómicas y personajes caricaturescos.
  • Drama: se enfoca en la representación de situaciones cotidianas y se caracteriza por tener personajes realistas y situaciones emocionales.
  • Musical: combina la música, el canto y el baile con la actuación.
  • Ópera: es un género musical que se caracteriza por tener una estructura formal y un lenguaje musical elaborado.
  • Monólogo: es una obra teatral en la que un solo actor representa a un personaje y habla en solitario.
  • Tragicomedia: combina elementos de la comedia y la tragedia.
  • Auto sacramental: es una obra teatral religiosa que se caracteriza por tener una estructura formal y un lenguaje elaborado.
En conclusión, existen diferentes géneros teatrales que se pueden clasificar según diversos criterios, como la temática, la estructura y el lenguaje. Algunos de los géneros teatrales más comunes incluyen la tragedia, la comedia, el drama, el musical, la ópera, el monólogo, la tragicomedia y el auto sacramental. Cada uno de estos géneros tiene sus propias características y recursos, lo que ofrece al público experiencias únicas y acordes a sus intereses.

Guion y libreto

La diferencia principal entre un guion y un libreto es que un guion se refiere a un texto que describe las acciones y diálogos de una película o programa de televisión, mientras que un libreto se refiere a un texto que incluye las letras de las canciones y diálogos de una obra de teatro o ópera.

En general, un guion es más detallado y técnico que un libreto, ya que incluye información adicional como las descripciones de escenas y la ubicación de la cámara.

Guion Libreto
Describe las acciones y diálogos de una película o programa de televisión. Incluye las letras de las canciones y los diálogos de una obra de teatro o ópera.
Sigue un formato específico que incluye escenas, diálogos y indicaciones para los actores y el equipo técnico. Sigue un formato específico que incluye entradas y salidas de los personajes y indicaciones para los actores y el equipo técnico.
Incluye descripciones detalladas de las escenas y la ubicación de la cámara. Incluye descripciones de los escenarios y los cambios de escena.
Se utiliza en la producción de películas y programas de televisión. Se utiliza en la producción de obras de teatro y ópera.

Guion

Un guion es un texto que describe las acciones y diálogos de una película o programa de televisión. Los guiones suelen seguir un formato específico que incluye las escenas, los diálogos y las indicaciones para los actores y el equipo técnico.

Además, los guiones a menudo incluyen descripciones detalladas de las escenas, la ubicación de la cámara y otros detalles técnicos.

Libreto

Un libreto es un texto que incluye las letras de las canciones y los diálogos de una obra de teatro o ópera. Los libretos suelen seguir un formato específico que incluye las entradas y salidas de los personajes, así como las indicaciones para los actores y el equipo técnico. Además, los libretos a menudo incluyen descripciones de los escenarios y los cambios de escena.

 

Géneros teatrales
Existen diferentes géneros teatrales que se pueden clasificar según diversos criterios. A continuación, se presentan algunos de los géneros teatrales más comunes basados en los resultados de la búsqueda:
  • Comedia: se caracteriza por tener situaciones cómicas y personajes caricaturescos.
  • Tragedia: se enfoca en temas serios y dramáticos, y se caracteriza por tener personajes trágicos y situaciones desgarradoras.
  • Drama: se enfoca en la representación de situaciones cotidianas y se caracteriza por tener personajes realistas y situaciones emocionales.
  • Musical: combina la música, el canto y el baile con la actuación.
  • Ópera: es un género musical que se caracteriza por tener una estructura formal y un lenguaje musical elaborado.
  • Monólogo: es una obra teatral en la que un solo actor representa a un personaje y habla en solitario.
  • Tragicomedia: combina elementos de la comedia y la tragedia.
  • Auto sacramental: es una obra teatral religiosa que se caracteriza por tener una estructura formal y un lenguaje elaborado.
En conclusión, existen diferentes géneros teatrales que se pueden clasificar según diversos criterios, como la temática, la estructura y el lenguaje. Algunos de los géneros teatrales más comunes incluyen la comedia, la tragedia, el drama, el musical, la ópera, el monólogo, la tragicomedia y el auto sacramental. Cada uno de estos géneros tiene sus propias características y recursos, lo que ofrece al público experiencias únicas y acordes a sus intereses.
¿Cuáles son algunos de los subgéneros del teatro musical
Existen diferentes subgéneros del teatro musical que se pueden clasificar según diversos criterios. A continuación, se presentan algunos de los subgéneros del teatro musical más comunes basados en los resultados de la búsqueda:
  • Comedia musical: se caracteriza por tener situaciones cómicas y personajes caricaturescos, y combina la música, el canto y el baile con la actuación
    1
    2
    .
  • Ópera rock: es un subgénero del teatro musical que combina la música rock con la ópera
    3
    4
    .
  • Teatro musical experimental: se enfoca en la exploración de nuevas formas y técnicas de teatro musical
    2
    .
  • Revista musical: es un subgénero del teatro musical que se caracteriza por tener una estructura de variedades y presentar una serie de números musicales y cómicos
    3
    2
    .
  • Teatro musical de cabaret: se caracteriza por tener un ambiente íntimo y presentar números musicales y cómicos de manera más informal
    3
    2
    .
  • Teatro musical de burlesque: se caracteriza por tener un tono satírico y presentar números musicales y cómicos con un enfoque en la sensualidad y el erotismo
    3
    2
    .
En conclusión, existen diferentes subgéneros del teatro musical que se pueden clasificar según diversos criterios, como la temática, la estructura y el lenguaje. Algunos de los subgéneros del teatro musical más comunes incluyen la comedia musical, la ópera rock, el teatro musical experimental, la revista musical, el teatro musical de cabaret y el teatro musical de burlesque. Cada uno de estos subgéneros tiene sus propias características y recursos, lo que ofrece al público experiencias únicas y acordes a sus intereses.
¿Cuáles son algunos de los subgéneros de la comedia musical
Existen diferentes subgéneros de la comedia musical que se pueden clasificar según diversos criterios. A continuación, se presentan algunos de los subgéneros de la comedia musical más comunes basados en los resultados de la búsqueda:
  • Comedia musical clásica: se caracteriza por tener una estructura formal y un lenguaje musical elaborado, y se enfoca en la comedia
    1
    2
    .
  • Comedia musical de jukebox: se basa en canciones populares existentes y se enfoca en la comedia
    3
    4
    .
  • Comedia musical de Disney: se enfoca en la adaptación de películas animadas de Disney y se caracteriza por tener canciones pegajosas y personajes entrañables
    5
    6
    .
  • Comedia musical de parodia: se enfoca en la sátira y la parodia de otros géneros y se caracteriza por tener situaciones cómicas exageradas.
  • Comedia musical de rock: se caracteriza por tener música rock y se enfoca en la comedia.
En conclusión, existen diferentes subgéneros de la comedia musical que se pueden clasificar según diversos criterios, como la estructura, el lenguaje musical y la temática. Algunos de los subgéneros de la comedia musical más comunes incluyen la comedia musical clásica, la comedia musical de jukebox, la comedia musical de Disney, la comedia musical de parodia y la comedia musical de rock. Cada uno de estos subgéneros tiene sus propias características y recursos, lo que ofrece al público experiencias únicas y acordes a sus intereses.